چکیده
نظریه خلق قرآن یا قِدم و حُدوث قرآن، از مباحث کلامی است که مناقشات فراوانی را میان متکلمان مسلمان ایجاد نمود. معتزله، از مدافعان اصلی نظریه خلق قرآن شناخته شدهاند. امامان معصوم (ع) نیز با آن نظریه قدم قرآن به مخالفت برخاستند. مقاله پیش رو سعی کرده است به این پرسش اصلی پاسخ دهد که بر اساس مستندات تاریخی، چه تفاوتهایی میان مواجهه امام هادی (ع) و معتزله با نظریه خلق قرآن وجود دارد. یافتههای مقاله، این فرضیه را تأیید میکند که بهرغم پافشاری معتزله در ترویج اندیشه خلق قرآن، امام هادی (ع) آن
تاریخ کلام شیعه
چکیده
در دوران رسالت پیامبر (ص)، اندیشههای فکری و کلامی، مسلمانان را با مشکل چندانی مواجه نمیکرد، اما با رحلت ایشان و در پی تحولات سیاسی و اجتماعی گستردهای که جامعه اسلامی به خود دید، مسائل عقیدتی گاه نه به عنوان باور شخصی مسلمان، بلکه نماد جریانی انشعابیافته از امت یکپارچه اسلامی به شمار میآمد. در این میان، امام علی (ع) گو اینکه از حکومت کنار گذاشته شد و عرصه برای ایشان تنگ آمد، اما چون حکومت فقط یکی از شئون امامت است، در دوران عزلت، به قدر میسور، اندیشههای صحیح کلامی را تبیین کرد و آنگاه
چکیده
یکی از ملاکهای ارزیابی روایات تاریخی، بهویژه تاریخ انبیا، شأن معصوم است. در تاریخ انبیا، تاریخنگاری بدون توجه به روایات کارساز نیست. لذا میتوان با توجهکردن به کلام نقلی و مبانی اعتقادی، نقل روایات تاریخی را بررسید و جنبههای مختلف شأن و شخصیت انبیا و دیدگاههای کلامی این حوزه را کاوید. اخبارگرایی، برخلاف اخباریگری، به دیگر منابع احکام توجه دارد و از اتهام صحیحانگاری تمام روایات کتب اربعه فاصله دارد و متون روایات را نقد میکند. اما آیا در اخبارگرایی به معیارهای غیرروایی نقد نیز در
چکیده
این پژوهش جریان اعتزالگرای امامیه در بغداد را از سالهای آغازین شکلگیری این جریان در حدود نیمه سده سوم هجری تا پیش از ظهور شیخ مفید در اوایل سده چهارم، میکاود. غایت نهایی این پژوهش، روشنساختن زوایای پنهان بخشی از تاریخ اندیشه امامیه و نشاندادن تطور کلام امامیه، پیش از شکلگیری مدرسه کلامی بغداد با محوریت شیخ مفید است. در این پژوهش این پرسش اساسی که آیا امامیه بغداد تحت تأثیر آرا و عقاید معتزله قرار داشته است، با این فرضیه دنبال میشود که اندیشه اعتزالی در رویکرد فکری امامیان بغداد
چکیده
در دورۀ سلجوقی تا پایان فرمانروایی سلطان ملکشاه (485 ه.ق)، سیاست مذهبی این حکومت بر پشتیبانی همهجانبه از مذهب تسنن استوار بود. لذا فرقههای مختلف شیعه وضعیت اجتماعی و سیاسی مناسبی نداشتند. این اوضاع نامطلوب چندان پایدار نماند؛ زیرا سلجوقیان در سال 483 ه.ق. با معضل شکلگیری حکومت اسماعیلیان نزاری به رهبری حسن صباح مواجه شدند که هدف غایی آن، برچیدن بساط حکومت سلجوقی بود. این خطر توجه آنان را به مقابله با اسماعیلیان معطوف کرد. در چنین وضعی، حکومت سلجوقی جز مماشات و برقراری روابط
چکیده
این پژوهش جریان اعتزالگرای امامیه در بغداد را از سالهای آغازین شکلگیری این جریان در حدود نیمه سده سوم هجری تا پیش از ظهور شیخ مفید در اوایل سده چهارم، میکاود. غایت نهایی این پژوهش، روشنساختن زوایای پنهان بخشی از تاریخ اندیشه امامیه و نشاندادن تطور کلام امامیه، پیش از شکلگیری مدرسه کلامی بغداد با محوریت شیخ مفید است. در این پژوهش این پرسش اساسی که آیا امامیه بغداد تحت تأثیر آرا و عقاید معتزله قرار داشته است، با این فرضیه دنبال میشود که اندیشه اعتزالی در رویکرد فکری امامیان بغداد
چکیده
عصر ایلامی (عیلامی)، در مقام بخشی از تاریخ سرزمین ایران، اهمیت بسزایی در مطالعات روشنگرانه دیگر دورههای تاریخی، از جمله هخامنشیان، دارد. باورهای اعتقادی عیلامیان، که خود به نوعی تلفیقی از عناصر حاصل از جبر جغرافیایی و همچنین ارتباط فرهنگی با بینالنهرین و ریشههای تاریخی و قومی این مردمان است، در روزگار پس از انقراض واحد سیاسی تحت نام عیلام، نیز همچنان تداوم داشته است. هدف از پژوهش حاضر بررسی آن دسته از عناوین خدایان و همچنین نمادهای مذهبی عیلامی است که به دلایل متعددی در عصر هخامنشی و
چکیده
حجیت خبر به عنوان یکی از منابع معرفت در شاخههای مختلف علوم دینی همچون فقه، کلام و تفسیر از دیرباز محل توجه اندیشمندان بوده است. در این نوشتار یکی از اولین مقاطع مطرحشدن این موضوع در کلام امامیه، یعنی مکتب بغداد (قرن چهارم و پنجم)، انتخاب شده و اندیشههای مهمترین شخصیتهای آن یعنی شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی بررسی میشود. آنان با تقسیم خبر به دو نوع متواتر و واحد (غیرمتواتر) عموماً خبر متواتر را در مسائل فقهی، تفسیری و کلامی، بهویژه در معاد و نبوت و امامت، پذیرفتهاند؛ اما در خصوص
چکیده
تاریخنگاری اسلامی محصول تلاش همگانی مسلمانان است که از همان سدههای نخست آغاز شده و با گرایشها، رویکردها و شیوههای متفاوت بالنده شده است. در این میان، اصحاب امامان (ع) نقش بسزایی ایفا کردند. اصحاب امام هادی (ع) نیز از اقوام و طوایف متفاوت، با گرایشهای فکری مختلف به تاریخنگاری در شاخهها و سطوح مختلف پرداختند و آثار پیشینیان را توسعه و استمرار بخشیدند. پژوهش حاضر نگرش و نگارش این افراد را با رویکردی علمی_تحلیلی، بررسی میکند. این مقاله با استفاده از شیوه تاریخی و مقایسه آثار، براساس
چکیده
جایگاه پیامبران و ائمه (ع) یکی از مباحث کلامی است که هر یک از فرق شیعه به آن توجه کردهاند. بررسی دیدگاههای مذاهب شیعه نشان از اختلاف نظر چشمگیر میان آنان در این خصوص دارد. هر یک از فرق شیعی امامیه، اسماعیلیه و زیدیه با تکیه بر روشها و ابزارهای معرفتشناسی دینی مقبول نزد خود، دلایل و دیدگاههای خویش را ابراز داشتهاند. امامیه در قالب گرایشهای عقلگرا، نقلگرا و عرفانی به استدلال در خصوص این موضوع پرداختهاند. زیدیان عمدتاً با نگاهی عقلگرایانه کوشیدهاند این موضوع را تبیین کنند. اما