زیدیه
در قسمت قبل با زندگی و آراء قاسم رسى، امام هادى مؤسس حکومت زیدیه یمن و ناصر اطروش آشنا شده و در این قسمت با زندگی و اندیشه های: حاکم جشمى، ابن المرتضى و یحیى بن حمزه آشنا خواهیم شد. 4- حاکم جشمى ابوسعد محسن بن محمد معروف به ابن کرامه جشمى و حاکم جشمى در سال 413 هجرى در جشم از توابع نیشابور به دنیا آمد.
وى از نسل محمدبن حنفیه و از قبیله عربى جشم است. حاکم جشمى در پى ظهور سلجوقیان در خراسان و سخت گیرى آنها نسبت به معتزله به مکه مهاجرت کرد و در نزد زیدیان مکه درس خواند. او در آن جا به سوى
زیدیه عالمان و دانشمندان بزرگى را در خود پرورش داده است. زیدیه در ابتداء بیشتر به فکر قیام و خروج براى انجام فریضه امر به معروف بود، و کمتر به فکر تبیین عقاید خود بوده است. بنابراین امامان زیدیه در قرن دوم کمتر به تألیف اهمیت داده، ولى خیلى سریع بزرگان آنها متوجه این نقیصه عظیم شده و شروع به خلق آثار نمودند.
قرن سوم، قرن شروع فعالیت هاى علمى زیدیه است که تاکنون ادامه دارد. از نکات برجسته تاریخ زیدیه این است که برخى از بزرگان با این که مقام امامت را عهده دار بوده و در حال جنگ یا
زيديه فرقه اى هستند كه پس از امام على عليه السلام و امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام به امامت زيد فرزند امام سجاد عليه السلام قاتل اند و امام سجاد عليه السلام و ساير امامان بعدى شيعه اثنى عشريه را تنها به عنوان پيشوايان علم و معرفت مى پذيرند. نكته مهم در بررسى اين فرقه آن است كه بايد حساب زيد را از زيديه جدا كرد. از اين رو ابتدا به شخصيت زيد اشاره مى كنيم و سپس زيديه را مطرح مى كنيم .
شخصيت زيد بن على
زيد فرزند امام سجاد عليه السلام است . او در نيمه دوم قرن اول و نيمه
بنابر نقل اكثر منابع، زيد بن على بن حسين الشهيد، بين سال 75 تا 80 هجرى در مدينه از مادرى اُمّ ولد به دنيا آمد. در برخى منابع آمده كه مادر زيد، همان جاريه اهدايى مختار بن ابى عبيده ثقفى به امام سجّاد(عليه السلام) است. يحيى بن حسين معروف به الناطق بالحق (م424ق)، يكى از بزرگان زيدى مذهب در كتاب الافادة فى تاريخ الائمة الزيدية مى نويسد: «نام مادر زيد جيدا بود و مختار او را به سى هزاردرهم خريده و به على بن حسين رضى الله عنه اهداء نمود و نيز روايت شده كه على بن حسين آن را خريده است و زيد در سال 75ق
در تاریخ، سال ولادت زید به طور روشن و صریح تعیین نشده است؛ به طوری که در منابع مختلف از سالهای 75،[1] 76،[2] 80[3] و... به عنوان سال تولد آن جناب یاد شده است؛ اما آنچه که به واقع نزدیکتر مینمایاند و حدیث بلند امام سجّاد(ع)[4] نیز بر آن صحه میگذارد، این است که ایشان در سال 66- 67 هجری در مدینه به دنیا آمدهاند. پدر بزرگوارشان امام سجّاد(ع) و مادر ایشان کنیزی بود، شایسته و با نجابت به نام «حوراء»[5] که مختار بن ابیعبیده ثقفی او را به سی هزار درهم خریده بود و به امام(ع) هدیه داده بود.[6]
اندیشه ها و تاریخ زیدیه را چون سایر فرق و مذاهب مىتوان از دریچههاى مختلف مطالعه کرد. اگر به زیدیه به عنوان قدرتى سیاسى بنگریم، باید به تاریخ دولتهاى زیدىمذهبِ ادریسیان مغرب و داعیان و امامان دیلم و طبرستان و سلسله امامان زیدى در یمن بپردازیم. اگر با نگاهى کلامى و اعتقادى بنگریم، باید صرفا سیر تحول و عقاید زیدیه را بررسى کنیم. روش مؤلف در این بخش، حرکت بین این دو نگاه است
. وى با عنایت به میزان دورى و نزدیکىِ زیدیه به دو شاخه اصلى اسلام یعنى تشیع و تسنن، بیش از آنکه به آن به عنوان