خاستگاه باور به مهدویت

گفتمان مهدویت بازدید: 928
(مدت زمان لازم جهت مطالعه: 5 - 10 دقیقه)

منشأ و خاستگاه انتظار ظهور «نجات دهنده بزرگ» را می توان در گزینه های زیر تحلیل و تبیین کرد:

یک. ندای فطرت و طبیعت ذات بشر
چشمداشت آمدن یک مصلح آسمانی و امید به آینده ای روشن و استقرار صلح و عدل، امری فطری و طبیعی است که با ذات و وجود آدمی سروکار داشته و با آفرینش هرانسانی همراه است و زمان و مکان نمی شناسد و به هیچ قوم و ملّتی اختصاص ندارد. بر این اساس همه افراد- طبق فطرت ذاتی خود- مایلند روزی فرارسد که جهان بشریت در پرتو ظهور رهبری از نابسامانی ها نجات یابد. بر این اساس می توان ادعا کرد که هر فرد علاقه مند به سرنوشت بشریت و طالب تکامل معنوی و رشد و بالندگی، خواهان و آرزومند قیام یک منجی جهانی و مصلح کل است و در انتظار ظهور چنین شخصی لحظه شماری می کند.

دو. ظلم ستیزی و نجات مستضعفان
باورداران به رسولان الهی، عموما افراد تهی دست و تحت ستم جامعه بوده اند که از اطاعت سردمداران کفر و باطل سرپیچی کرده و در طریق حق و ظلم ستیزی گام نهاده بودند. این امر باعث واکنش شدید جبهه باطل و درگیری و نزاع همیشگی آنان با گروه حقّ و خداپرست شده است. البته به علّت وجود توان و امکانات بیشتر، گاهی غلبه و سلطه ظاهری با باطل گرایان بوده و فشارها و سخت گیری های فراوانی از سوی آنان اعمال می شده است.

سفیران الهی نیز که رهبری صالحان، مستضعفان و ستمدیدگان را عهده دار بوده اند، همواره با اشراف، فرعونیان و ستمکاران (گروه باطل) نزاع و درگیری داشته اند. آنان با ابلاغ پیام الهی و بشارت ظهور منجی، پیروان خود را به استقامت و صبر و بردباری و انتظار فرج دعوت می کردند و ریشه های اعتقاد به آمدن نجات دهنده الهی[1] را در دل و جان یکتاپرستان و مؤمنان می کاشتند، قرآن به صراحت، به این مطلب اشاره کرده، می فرماید: وَ لَقَدْ کتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُها عِبادِی الصَّالِحُونَ[2]؛ «ما در زبور (و کتاب های آسمانی پیشین)، پس از نوشتن در لوح (محفوظ)، نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث می برند».

معنای روشن آیه شریفه این است: «بندگان شایسته خدا بر سراسر جهان، حکومت عادلانه و انسانی خویش را برقرار خواهند ساخت».

شیخ طوسی در تفسیر آیه شریفه از امام باقر علیه السّلام روایت کرده است:

«انّ ذلک وعد اللّه للمؤمنین بأنّهم یرثون جمیع الارض»[3]؛ «این وعده قطعی خدا بر مؤمنان است که آنان تمامی زمین و زمان را به ارث خواهند برد». البته آیات دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که در جای خود به آنها پرداخته خواهد شد.

سه. شکست و ناکامی حکومت ها و نظام های سیاسی
مشکلات دائمی جهان (جنگ ها، ستیزش ها، نابرابری ها، ناامنی ها، بیدادگری ها و...)؛ نیازها و خواسته های ضروری بشر (در زمینه رشد اقتصادی، ارتباطات، بهداشت، رفع فقر مادی و معنوی و...)؛ ایده ها و آرمان های همیشگی بشر (صلح، عدالت، امنیت، آرامش، تعالی روحی و معنوی و...)؛ تجارب گذشته انسان ها (در ضعف و ناتوانی دولت ها و حکومت ها و فراوانی مشکلات) و...

باعث خواست آگاهانه و طلب عاشقانه ظهور منجی و مصلح الهی از سوی بیشتر انسان ها است. در واقع همه حکومت ها، گروه ها، اندیشه ها و مکاتب، تمامی ترفندها و برنامه های خود را برای رفع کاستی های جامعه بشری به کار می گیرند؛ ولی به دلایل مختلف موفّق به این کار نمی شوند. روشن است که عامل بسیاری از مشکلات و نابسامانی های جوامع، خود حکومت ها و مکاتب و گروه ها هستند که بیشتر در صدد تأمین منافع مادی خود بوده اند؛ نه برطرف ساختن کاستی ها و موانع رشد و شکوفایی انسان ها[4].

چهار. فلسفه تاریخ و معناداری آن
براساس «فلسفه نظری تاریخ» ظهور «منجی موعود»، فرجام متعالی و شکوهمند آینده جهان و سرمنزل متعالی و متکامل تاریخ بشری است.

بر این اساس روند طولانی مدت تاریخ، دارای هدف، غایت و معنای مشخصی است و آن تحقّق جامعه موعود الهی و رسیدن بشر به اوج سعادت و کمال مادی و معنوی است. این معناداری تاریخ، در فکر و ذهن بشر سایه انداخته و او را متوجّه فرجام متعالی تاریخ ساخته است. البته هدفی که قرآن برای کاروان بشری ترسیم می کند، «عبادت و عبودیت» و در نتیجه رسیدن به قرب الهی است و منظور از آن، معنای وسیع و گسترده ای است که شامل کلیه شئون زندگی انسان در روی زمین می گردد وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیعْبُدُونِ[5].

این ایده در دورانی از تاریخ، به کمال و تمام تحقّق خواهد یافت و آن عصر «ظهور مهدی موعود» است[6]. پس معناداری تاریخ و کشف غایت و هدف آن، می تواند منشأ توجّه انسان ها به ظهور مصلح بزرگ باشد.

پنج. قانون سیر تکاملی جامعه ها
یکی از دلایل منطقی این موضوع، قانون سیر تکاملی جامعه ها است. از آن روز که انسان خود را شناخته، هیچ گاه زندگی یکنواختی نداشته است؛ بدین جهت پیشرفت ها و تحوّلات فراوانی در نوع مسکن، تغذیه، وسیله نقلیه، پوشش و علم و دانش او صورت گرفته است. عجیب اینکه به هیچ یک از اینها قانع نیست و باز برای وصول به سطحی بالاتر و برتر، تلاش و کوشش می کند.

عشق به تکامل در درون جان آدمی، شعله ای جاودانه و خاموش ناشدنی است و همچنان انسان را به سوی جامعه ای پیش می برد که «تکامل های اخلاقی»، در کنار «تکامل های مادی» قرار گیرد. یکی از بارقه های امید مردم برای رسیدن به آینده ای روشن و دنیایی پر از صلح و صفا و برادری و برابری- آن هم با ظهور منجی موعود- در پرتو «قانون تکاملی جامعه ها» روشن می شود.

شش. قانون کنش و واکنش های تاریخی
آزمون های تاریخی به ما نشان می دهد که همواره تحول ها و انقلاب های وسیع، عکس العمل مستقیم فشارهای قبلی بوده است و شاید هیچ انقلاب گسترده ای در جهان رخ نداده، مگر اینکه پیش از آن، فشار شدیدی در جهت مخالف وجود داشته است. براساس این قانون می توان ثابت کرد که وضع کنونی جهان، آبستن انقلابی بزرگ و جهانی است. فشار جنگ ها، مظالم، بیدادگری ها، تبعیض ها و بی عدالتی ها، توأم با ناکامی و سرخوردگی انسان ها، از قوانین فعلی برای از بین بردن یا کاستن این فشارها، سرانجام واکنش شدید خود را آشکار خواهد ساخت. در نهایت این خواست های واپس زده انسانی، در پرتو آگاهی روزافزون ملّت ها، چنان عقده اجتماعی تشکیل می دهد که از نهانگاه ضمیر باطن جامعه، با یک جهش برق آسا، خود را ظاهر ساخته و سازمان نظام کنونی جوامع انسانی را به هم می ریزد و طرح نوینی ایجاد می کند. این طرح و برنامه انقلابی و گسترده، همان قیام و ظهور مهدی موعود است که در واکنشی قاطعانه و کوبنده در برابر همه تبعیض ها، ستمگری ها، حقّ کشی و فسادگری ها است.

هفت. قانون انتظار عمومی
در نهاد انسان ها، همواره عشق به نیکی، زیبایی و آگاهی نهفته است.

باور به ظهور مصلح جهانی، جزئی از این عشق و زیباخواهی است. در واقع ظهور امام مهدی (عج)، بروز کامل این فضایل و خوبی ها است و این مطلوب و خواست همه انسان های بصیر و پاک سرشت و نقطه اوج این علاقه و عشق ورزی است. چگونه ممکن است عشق به تکامل همه جانبه در درون جان انسان باشد و چنان انتظاری نداشته باشد! مگر تحقق رشد و کمال نهایی جامعه انسانی بدون آن امکان پذیر است؟!

احساسات و دستگاه های وجودی انسان، نمی تواند هماهنگ با مجموعه عالم هستی نباشد؛ زیرا همه جهان هستی یک واحد به هم پیوسته است و وجود او نمی تواند از بقیه جهان، جدا باشد. از این به هم پیوستگی به خوبی می توانیم نتیجه بگیریم که اگر انسان ها انتظار مصلح بزرگ را می کشند که جهان را آکنده از صلح و عدالت و نیکی می کند؛ دلیل بر آن است که چنان نقطه اوجی در تکامل جامعه انسانی امکان پذیر و عملی است که عشق و انتظار آن در درون جان ما است.

عمومیت این اعتقاد در همه مذاهب، نشانه دیگری بر اصالت و واقعیت آن است[7].

هشت. اتفاق ادیان و مصلحان بشری
تمام ادیان آسمانی به پیروان خود، عصر درخشان و سعادت عمومی، آینده مشعشع و صلح جهانی و دوران پرخیر و برکت را نوید داده اند که در آن، نگرانی ها، دلهره ها و هراس ها مرتفع شود و به یمن ظهور شخصی بزرگ و مردی خدایی- که به تأییدات الهی مؤید است- در روی زمین منطقه و شهر و دهستان و دهی باقی نماند؛ مگر آنکه در آن بانگ دلنواز توحید بلند شود و روشنایی یکتاپرستی، تاریکی شرک را زایل سازد و علم و عدل و راستی و امانت، چهره جهان آرای خود را بنمایانند و همه جا را منوّر سازند. این موعود عزیز برحسب استوارترین و صحیح ترین مصادر اسلامی، خلیفه دوازدهم حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و دوازدهمین رهبر و امام بعد از آن حضرت است. القاب مشهورش در بین مسلمین، مهدی، قائم، منتظر، صاحب الامر، صاحب الزمان و بقیة اللّه است. در زبان های دیگر، مسیحا، گرزاسبه، وشینو، ارتود، مهمید و.. . خوانده شده است [8].

پس می توان گفت: تقریبا همه کسانی که در این زمینه مطالعه دارند، متفق اند که تمام اقوام جهان، در انتظار یک رهبر بزرگ انقلابی به سر می برند که هرکدام او را به نامی می نامند؛ ولی همگی در اوصاف کلی و اصول برنامه های انقلابی او اتفاق دارند.

نه. ابتنای بر قرآن و حدیث
اصل مهدویت، مبتنی بر آیات متعددی از قرآن است که دلالت بر پیروزی و فلاح و غلبه سپاه خدا دارند. این آیات علاوه بر آنکه بر استقرار دین خدا در سراسر زمین و آینده درخشان عالم دلالت دارند، برحسب معتبرترین مدارک و تفاسیر و احادیث، به تحوّل بی سابقه و بی نظیر و انقلابی که به رهبری و قیام حضرت مهدی انجام خواهد گرفت، تفسیر شده است.

آیاتی مانند:

فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ[9]؛

إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ[10]؛

وَ یرِیدُ اللَّهُ أَنْ یحِقَّ الْحَقَّ بِکلِماتِهِ...[11]؛

... لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کلِّهِ[12]؛

وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ[13]

و....

علاوه بر آیات قرآن، مهدویت و تمامی فروع و جزئیات آن، مبتنی بر احادیث معتبر و متواتر است؛ زیرا کتاب های حدیث و صحاح و مسانید و اصول سنت و شیعه در این زمینه، از حد احصا و شمارش خارج است.

بر این اساس نیز «اصل مهدویت» مورد اتفاق مسلمانان و اجماع شیعه و سنّی است.

پی نوشت ها

[1] . ر. ك: نگارنده، آينده جهان، صص 58- 60.

[2] . انبيا(21)، آيه 105.

[3] . تفسير تبيان، ج 7، ص 252.

[4] . ر. ك: نگارنده، مقاله« جهانى شدن و حكومت جهانى حضرت مهدى»، فصلنامه انتظار، ش 6، ص 145.

[5] . ذاريات(51)، آيه 56.

[6] . ر. ك: نگارنده، جستارهايى در مهدويت، صص 42- 48.

[7] . ر. ك: ناصر مكارم شيرازى، حكومت جهانى مهدى، صص 15- 35 و ص 97.

[8] . ر. ك: لطف اللّه صافى گلپايگانى، امامت و مهدويت، ج 2، ص 135- 144.

[9] . مائده(5)، آيه 56.

[10] . صافات(37)، آيه 172.

[11] . انفال(8)، آيه 7.

[12] . فتح(48)، آيه 28.

[13] . قصص(28)، آيه 5.

چاپ