بحثی که پیش رودارید تلاشی است بر گزارشی تاریخی فکری که در گذشته دور واقع شده است .تشیع یک مکتب و فرقه ای می باشد که چه از لحاظ بلندای واتقان وچه ازلحاظ نفوذ جمعیتی همیشه مورد توجه بوده است ،اما این تفکر در طول تاریخ فراز ونشیب فراوان و از گردنه های هولناکی عبور داده و همچنان پویای و رشد خود حفظ کرده است.
وقایعی که بر پیروان این مکتب گذشته اگر بر هر تفکری آمده بود جز نامی از آن باقی نمانده بود هجوم و محاصره به معنای واقعی کلمه چه از لحاظ سیاسی ،اقتصادی و...که بارها قتل عام و نسل کشی هایی که صورت نگرفته ولی هیچ تهاجمی مانند تهاجم فرهنگی و فکری آسیب رسان نیست ،هجمه از درون و برون .
یکی از این هجمه ها ایجاد فرقه وتفرق میباشد که باعث متلاشی شدن از درون ومخفی ماندن حقایق و واقعیت ها می شود ،البته برای فرقه گرایی علل فراوانی ذکر گردیده از دسیسه حاکمان سیاسی گرفته تا سود جویی یا انحراف فکری برخی پیروان .
موضوع نوشتار به خاطر این که از این فرقه ها جز نامی باقی نمانده شاید برای خواننده شاید عبث به نظر برسد لکن خارج از فایده علم تاریخی می آن را یک آسیب شناسی وریشه یابی مشکلاتی که گذشتگان ما با آن دست و پنجه نرم می کردند .پند گیری از تحولات تاریخی برای آماده شدن باچالش های پیش رو می تواند مفید واقع شود .اضافه بر آن هر چند پیروی به این فرقه ها یافت نشود لکن رسوبی از افکار این گونه فرق بین بعضی گروه ها دیده می شود که ظهور فرقه های جدید با محوریت امام زمان (عج)را می توان از آثار باقیمانده و فسیل های ظاهر گشته آن فرقه ها نام برد.
واژه فرقه در لغت :جمع آن فرق می باشد از ماده فّرق به معنای جدا کردن بین دو چیز ،پراکندن و اختلاف گرفته شده است ودر لغت به مطلق دسته ،گروه ،جماعت و طایفه گفته می شود که از بقیه جدا شده باشد همچنین این اصطلاح در بیشتر آثار رایج ملل و نحل ،ویژۀ گروه هایی است که اندیشه های کلامی متمایز دارند .
روش نگارنده در این پژوهش منابع محدودی در این باب موجود می باشد براساس متن اصلی کتاب گران سنگ فرق الشیعه و المقالات والفرق وهمچنین نکته های خاصی را که شیخ مفید در کتاب الفصول المختاره بهره می جوییم.
نوبختی در کتاب فرق الشیعه چهارده فرقه بعد امام عسکری (ع)ذکر می کند هر چند که فرقه نامیدن بسیار قابل توجه آن ها قابل نقد می باشد وبیشتر اختلاف برخی با بعض دیگر بسیار نا محسوس است ودر یک دسته بندی کلی به چند گروه تقسیم می شوند الف :قائلین به امامت امام حسن عسگری و اعتقاد به یازده پیشوا و ادعای قائمیت نسبت به ایشان و انکار اینکه ایشان صاحب اولاد می باشند با اختلافت جزئی که با هم دارند ب :قائلین به امات جعفر برادر امام حسن عسگری که شخصیتی جنجالی بوده و از جرح رجالی ها در امان نمانده است ج :گروهی که اکثریت را با خود دارد که اثبات می کند که امام حسن عسگری (ع)صاحب اولاد می باشند که ایشان امام بعدی هستند ودر حول ایشان اختلاف دارند که خود به چند گروه تقسیم می شوند البته باید ذکر گردد که تمام این فرقه ها دوامی نداشته حتی گزارش دهنده این افتراق ها شهادت به پایان عمر همگی غیر از فرقه امامیه می باشد. در هر حال به گزارش تاریخی ایشان احترام می گذاریم و به نقل آن ها می پردازیم :
فرقه اولی:
اعتقاد دارند که امام حسن عسگری (ع)زنده و غیبت کرده اند و ایشان همان قائم موعود می باشند چون اثبات شده که زمین خالی از حجت نمی ماند و به خاطر این که ولدی برای ایشان ذکر نشده پس خود ایشان قائم می باشند.
الحسن بن علي حي لم يمت و إنما غاب و هو القائم و لا يجوز أن يموت و لا ولد له ظاهر لأن الأرض لا تخلو من إمام و قد ثبتت إمامتهو الرواية قائمة أن للقائم غيبتين فهذه الغيبة احداهما و سيظهر و يعرف ثم يغيب غيبة اخرى إنما القائم المهدي الذي يجوز الوقوف على حياته من ظهرت له وفاة عن غير خلف فيضطر شيعته إلى الوقوف عليه إلى أن يظهر لأنه لا يجوز موت إمام بلا خلف فقد صح أنه غاب.
فرقه دوم:فرقه دوم معتقدند که که امام عسگری وفات کرده لکن بعد موت رجعت کرده اند .و ایشان همان قائم می باشند و مفهوم قائمیت به به بپا خواستن بعد موت تفسیر کرده اند. أن الحسن بن علي مات و عاش بعد موته و هو القائم المهدي لأنا روينا أن معنى القائم هو أن يقوم من بعد الموت و يقوم و لا ولد له و لو كان له ولد لصح موته و لا رجوع لأن الامامة كانت تثبت لخلفه و ليس بين هذه الفرقة و الفرقة التي قبلها فرق أكثر من أن هذه صححت موت الحسن بن علي عليه السلام و أن الأولى قالت أنه غاب و هو حي و أنكرت موته .
فرقه سوم:
در این فرقه رگه هایی از فرقه فطحیه را می توان استشمام کرد که مدعی انتقال امامت از برادر می باشند و اعتقاد دارند که امام بعد امام عسگری جعفر برادر ایشان می باشد.أن «الحسن بن علي» توفي و الامام بعده اخوه «جعفر» و إليه اوصى الحسن و منه قبل الامامة و عنه صارت إليه.
فرقه چهارم
این فرقه برای این که در محذور انتقال امامت از برادر نیفتد از اساس امامت حسن عسگری (ع)را انکار کرده به این دلیل که امام باید ولدی داشته باشد که به او وصیت کند وایشان با انکار اولاد از امام عسگری (ع) امامت ایشان را هم انکار کردند و ادعای امامت در مورد جعفر کردند.أن الامام بعد الحسن «جعفر» و أن الامامة صارت إليه من قبل ابيه لا من قبل اخيه محمد و لا من قبل الحسن و لم يكن إماما ذلك أن الامام لا يموت حتى يوصي و يكون له خلف و الحسن قد توفي و لا وصي له و لا ولد فادعاؤه الامامة باطل و الامامة في جعفرو أنها صارت إليه من قبل ابيه لا من قبل اخويه.
فرقه پنجم
مدعای این فرقه که کاملا از فرق دیگر متمایز می باشد این است که جعفر به خاطر این که ظاهر الفسق بوده صلاحیت امامت را ندارد وحسن عسگری (ع)چون ولدی ندارند و امام باید فرزندی داشته باشند پس امامت ندارند وباید رجوع کنیم به امامت محمد ابن علی که در زمان پدر وفات کرده اند و از ایشان فرزندی هست که قائم می باشند .فانها رجعت إلى القول بامامة محمد بن علي المتوفى في حياة ابيه و زعمت أن الحسن و جعفرا ادعيا ما لم يكن لهما لم يبق إلا التعلل بامامة «ابي جعفر محمد بن علي» اخيهما إذ لم يظهر منه إلا الصلاح و العفاف و إن له عقبا قائما معروفا مع ما كان من ابيه من الاشارة بالقول و أنه القائم المهدي .
فرقه ششم:
اعتقاد فرقه ششم ین است که امام عسگری(ع) صاحب فرزند بوده و ایشان همان قائم وامام بعدی می باشند .أن للحسن بن علي ابنا سماه محمدا و دل عليه و ليس الأمر كما زعم من ادعى أنه توفي و لا خلف له و كيف يكون إمام قد ثبتت إمامته و وصيته و جرت اموره على ذلك و هو مشهور عند الخاص و العام ثم توفي و لا خلف له و لكن خلفه قائم و ولد قبل وفاته بسنين و قطعوا على إمامته و موت الحسن و أن اسمه «محمد»و زعموا أنه مستور لا يرى خائف من جعفر و غيره من اعدائه و أنها احدى غيباته و أنه هو الامام القائم و قد عرف في حياة ابيه و نص عليه و لا عقب لابيه غيره فهو الامام لا شك فيه
فرقه هفتم:
فرق این فرقه با قبلی این است که مدعی هستند که امام عسگری (ع)بعد از وفات صاحب فرزند شدند و در زمان حیات ایشان هنوز فرزندشان به دنیا نیامده بود .بل ولد للحسن ولد بعده بثمانية أشهر و أن الذين ادعوا له ولدا في حياته كاذبون مبطلون في دعواهم لأن ذلك لو كان لم يخف كما لم يخف غيره و لكنه مضى و لم يعرف له ولد و لا يجوز أن يكابر في مثل ذلك و يدفع العيان و المعقول و المتعارف و قد كان الحبل فيما مضى قائما ظاهرا ثابتا عند السلطان و عند سائر الناس و امتنع من قسمة ميراثه من اجل ذلك حتى بطل بعد ذلك عند السلطان و خفي امره فقد ولد له ابن بعد وفاته بثمانية اشهر و قد كان أمر أن يسمى محمدا و اوصى بذلك .
فرقه هشتم:
برای فرقه هشتم چیزی جز انکار ولد از امام عسگری (ع)بیشتر نقل نشده است وگزارش اعتقاد ایشان نسبت به قائم ناقص می باشد .أنه لا ولد للحسن اصلا لأنا قد امتحنا ذلكو طلبناه بكل وجه فلم نجده و لو جاز لنا أن نقول في مثل الحسن و قد توفي و لا ولد له أن له ولدا خفيا لجاز مثل هذه الدعوى في كل ميت عن غير خلف
فرقه نهم :
می توان اسم این فرقه را واقفیه در امام عسگری (ع)نامید چون ایشان بر امام یازدهم وقوف پیدا کردند و امام عسگری را آخرین حجت دانستند. أن الحسن بن علي قد صحت وفاة ابيه وجده و سائر آبائه عليهم السلام فكما صحت وفاته بالخبر الذي لا يكذب مثله فكذلك صح أنه لا إمام بعد الحسن و ذلك جائز في العقول و التعارف كما جاز أن تنقطع النبوة فلا يكون بعد محمد صلى اللّه عليه و آله نبي فكذلك جاز أن تنقطع الامامة والارض اليوم بلا حجة إلا أن يشاء اللّه فيبعث القائم من آل محمد صلى اللّه عليه و آله فيحيالأرض بعد موتها .
فرقه دهم :
اعتقاد فرقه دهم این است که امامت از آن جعفر می باشد وتفاوتشان با فرق قبلی در چگونگی توجیحشان می باشد که در ابتدا انکار مامت حسن عسگری (ع)و اثبات امامت برادرشان محمد و انتقال امامت از محمد به جعفر و نقشی که به غلام محمد قائل هستند.أن أبا جعفر محمد بن علي الميت في حياة ابيه كان الامام بوصية من ابيه إليه و اشارته و دلالته و نصه على اسمه و عينه و لا يجوز أن يشير إمام قد ثبتت إمامته و صحت على غير إمام فلما حضرت وفاة محمد لم يجز أن لا يوصي و لا يقيم إماما و لا يجوز له أن يوصي إلى ابيه إذ إمامة ابيه ثابتة عن جده و لا يجوز أيضا أن يأمر مع ابيه و ينهى و يقيم من يأمر معه و يشاركه و إنما ثبتت له الامامة بعد مضي ابيه فلما لم يجز إلا أن يوصي اوصى إلى غلام لأبيه صغير كان في خدمته
يقال له «نفيس» و انكروا إمامة الحسن عليه السلام فقالوا: لم يوص ابوه إليه و لا غير وصيته إلى محمد ابنه و هذا عندهم صحيح فقالوا بامامة جعفر من هذا الوجه و ناظروا عليها و تغلو في القول في جعفر و تدعي أنه القائم و تفضله على علي بن ابي طالب عليه السلام و تعتقد في ذلك بأن القائم افضل الخلق بعد رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله و أخذ «نفيس» ليلا و ألقي في حوض كان في الدار كبير فيه ماء كثير فغرق فيه فمات، فسميت هذه الفرقة «النفيسية»
فرقه یازدهم :
این فرقه اعتقادی شبیه مرجئه دارند و در مورد امام دوازدهم توقف کرده اند.لما سئلوا عن ذلك و قيل لهم ما تقولون في الامام أ هو جعفر أم غيره قالوا: لا ندري ما نقول في ذلك أ هو من ولد الحسن أم من اخوته فقد اشتبه علينا الأمر إنا نقول أن الحسن بن علي كان إماما و قد توفي و أن الأرض لا تخلو من حجة و نتوقف و لا نقدم على شيء حتى يصح لنا الأمر و يتبين
فرقه دواز دهم :
فرقه دوازدهم که معروف به امامیه می باشد اعتقاد به صاحب فرزند بودن واین که این فرزند ،امام بعد ایشان می باشد .هم الامامية قال كلهم بل للّه عز و جل في الأرض حجة من ولد الحسن بن هو وصي لأبيه وبه جاءت الأخبار الصحيحة عن الأئمة الماضين
فرقه سیزدهم :
فرقه سیزدهم اعتقادی همانند فقها فطحیه دارند که امامت بعد از حضرت حسن عسگری (ع) به جعفر رسیده است و روایات مربوط به عدم انتقال امامت از برادر را تاویل می کنند أن «الحسن بن علي» توفي و أنه كان الامام بعد ابيه و أن «جعفر بن علي» الامام بعده و أن الخبر الذي روي عن الصادق عليه السلام أن الامامة لا تكون في اخوين بعد الحسن و الحسين عليهما السلام صحيح لا يجوز غيره و إنما ذلك إذا كان للماضي خلف من صلبه و كذلك قالوا في الحديث الذي روي أن الامام لا يغسله إلا إمام و إن هذا عندهم صحيح لا يجوز غيره و أقروا أن جعفر بن محمد عليه السلام غسله موسى و ادعوا أن «عبد اللّه» أمره بذلك لأنه كان الامام من بعده و إن جاز أن ما يغسله موسى لأنه إمام صامت في حضرة عبد اللّه، فهؤلاء «الفطحية الخلص» الذين يجيزون الامامة في أخوين إذا لم يكن الأكبر منهما خلف ولدا و الامام عندهم «جعفر بن علي» .
فرقه چهاردهم :
فرقه مورد نظر اعتقاد به امامت جعفر آن هم با اعای وصیت امام عسگری (ع)که مکابره بیشتر از این اکان ندارد .إن أبا محمد ع كان الإمام من بعد أبيه و إنه لما حضرته الوفاة نص على أخيه جعفر بن علي بن محمد بن علي و كان الإمام من بعده بالنص عليه و الوراثة له و زعموا أن الذي دعاهم إلى ذلك ما يجب في العقل من وجوب الإمامة مع فقدهم لولد الحسن ع و بطلان دعوى من ادعى وجوده فيما زعموا من الإمامية.
نویسنده:مهدی کریمی
