متکلمان شیعه

در تاريخ ولادت ابو حمزه هيچ منبعى، سال مشخصى را ذكر نكرده،ولادت او بين سال 30 تا 40 هجرى قمرى بوده است در نامگذارى ايشان به ثمالى، نظرات مختلفى بيان شده است.بيشتر به ابو حمزه مشهور است، و آن نام فرزند بزرگ اوست، كه به همراه دو برادرش نوح و منصور در نهضت زيد بن على عليه السلام، شهيد شدند.
احمد بن حنبل، جوزجانى، نسائى، ابن ابى حاتم، ابن عدى، ذهبى، ابن حجر و برخى ديگر از محدثين اهل سنت در كتب رجال و شرح حال، او را به ابن ابى صفية لقب داده‏ اند.

شخصيت ابو حمزه      

ايشان از فقها، زهّاد و مشايخ كوفه محسوب مى‏شد، جزو اصحاب خاص ائمه اهل بيت عليهم السلام در زمان خود بوده است. امام صادق عليه السلام درباره ابو حمزه فرموده‏اند: او در زمان خودش مانند سلمان در زمان خود بود. و نيز فرموده‏اند: وقتى او را مى‏بينم مشعوف مى‏شوم. امام رضا عليه السلام فرموده‏اند: ابو حمزه در زمان خود مانند لقمان در زمان خودش بود.

در مناظره با مخالفين و احتجاج بر آنها مورد اعتماد ائمه عليه السلام بوده است، و او را در تعليم اسرار و علوم و وصاياى خود بر ديگر اصحاب مقدم داشته‏اند. بدين جهت مورد وثوق و اعتماد علماء شيعه در روايت حديث قرار گرفته است.

شيخ صدوق، كشى، ابن نديم، نجاشى، شيخ طوسى، ابن داود حلّى، علامه حلّى و ديگر بزرگان شيعه ايشان را توثيق و تعديل كرده‏اند.

سيد حسن صدر در تأسيس الشيعه مى‏فرمايد: نزد ائمه عليهم السلام بزرگ و محترم بوده، از آنان روايات بسيار شنيده و جزو ياران خاص آن بزرگواران محسوب مى‏گرديد. در عصر خويش شيخ شيعه در كوفه بوده و به نظرات و اقوال او گوش فرا مى‏دادند.

امّا اهل سنت ايشان را توثيق ننموده، احاديث او را موهن و ضعيف مى‏شمردند و او را به غلو در تشيع و رافضى بودن متهم مى‏كنند. با اين حال برخى اهل سنت مانند: ابن كثير، ترمذى، ابن ماجه، خطيب بغدادى و... از او روايت نقل كرده و به آنها استناد مى‏كنند.

در تفسير نيز ثعلبى، طبرى، ابن كثير، قرطبى، سيوطى، ابو حيان، حاكم نيشابورى، ابو الفرج اصفهانى، ابن اسحاق و عده‏اى ديگر از او نقل نموده‏اند.

تاليفات

1- كتاب النوادر

2- كتاب الزهد

3- كتاب‏

4- رساله حقوق‏

5- تفسير قرآن‏

از ميان كتب ايشان، فقط رساله حقوق امام سجاد( ع) باقى مانده است.

وفات      

با توجه بر شواهد گوناگون وفات ايشان در سال 148 تا 150 ه. ق صورت گرفته باشد، و مجموع امامت، امام زين العابدين عليه السلام، امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام را درك كرده است، مى‏توان حدس زد،