جغرافیای جهان تشیع

عمومی : یکی از کشورهای قاره آسیا در منطقه خاورمیانه با مساحت 000/240/2 کلم­ مربع، بزرگترین کشور شبه جزیره عربستان؛ زیرا حدود سه چهارم شبه جزیره می باشد.همسایه ها : از شمال به اردن وعراق واز جنوب به یمن واز شرق به کویت، خلیج فارس، امارات، قطر، بحرین وعمان واز غرب به دریای سرخ محدود میشود. غرب : سلسله کوههای (سروات) از شمال غربی (که حجاز نام دارد) تا جنوب کشور (که عسیر یا نجران نام دارد) قرار دارد؛ در میان این کوه ها وساحل دریای سرخ، دشتی به نام (تهامه) قرار گرفته. قله حضرت شعیب (ع) با ارتفاع 3666 متر بالاترین نقطه آن را شکل میدهد. مرکز : منطقه (نجد) در مرکز کشورقرار دارد وقسمت اعظم آن را فرا گرفته. دارای ارتفاع 750 تا 1500 متر از سطح دریا؛ به همین علت آن را نجد (=سرزمین مرتفع) می گویند. نجد موطن اصلی آل سعود وکانون شکل گیری آیین وهابیت است. 

شرق : دشت ساحلی خلیج فارس که غالبا با خشکی شدید مواجه است (به جز منطقه احسا وقطیف) در شرق کشور قرار دارد.

جنوب شرقی : صحرای شنی (احقاف) یا (الربع الخالی)؛ یکی از بزرگترین صحراهای جهان (000/600 کلم مربع) در جنوب شرق کشور قرار گرفته. این صحرای غیر مسکونی در سه کشور دیگر همسایه قرار دارد : یمن، عمان، وامارات. معروف است که تمدن (عاد) زیر آن دفن شده. در حال حاضر به دلیل اکتشاف منابع فراوان نفتی، اهمیت زیادی یافته است.

شمال : صحرای شنی (النفود الکبیر) یا (بادیه سماوه) شمال کشور را فرا گرفته (000/70 کلم مربع) وبا عراق، اردن، وسوریه نیز مشترک است.

آب وهوا : عربستان در شمار خشکترین وگرمترین مناطق دنیاست؛ در تابستان بسیار گرم ودر زمستان معتدل؛ حتی یک رودخانه وجود ندارد ولی دارای آبهای زیرزمینی فروانی است. تنها یک صدم از مجموع اراضی عربستان قابل کشت وزراعت می باشد.

ذخایر ومنابع طبیعی : نفت(260 ملیون بشکه)، گاز(180 تریلیون متر مکعب)، طلا، نقره، مس، سنگ، آهن، اورانیوم، فسفات، سنگ مرمر.....

استانهای 13 گانه : 1- الریاض ومرکز آن ریاض -2- الشرقیة ومرکز آن الدمام – 3- مکه مکرمه ومرکز آن مکه -4- عسیر ومرکز آن أبها -5- الباحة ومرکز آن الباحة  -6- الحدود الشمالیة ومرکز آن عرعر -7- جوف ومرکز آن سکاکا -8- المدینة المنورة ومرکز آن مدینه -9- القصیم ومرکز آن بریدة -10- حائل ومرکز آن حائل -11- جازان ومرکز آن جازان -12- نجران ومرکز آن نجران -13- تبوک ومرکز آن تبوک است.

شهرهای مهم : 1- ریاض ( پایتخت سیاسی) در مرکز کشور قرار دارد؛ جمعیت آن حدود شش ملیون است -2- مکه مکرمه (پایتخت دینی جهان) در غرب کشور میباشد؛ محل تولد وبعثت ختم رسل حضرت محمد ص و قبله مسلمانان سرتاسر جهان است؛ جمعیت آن حدود دو ملیون است -3- مدینه منوره در شمال مکه وغرب کشور میباشد؛ محل حکومت پیامبر اسلام ص وخلفای چهارگانه است وهمچنین مشتمل بر قبر آن حضرت وقبور ائمه معصومین ع وقبور صحابه ومساجد مهم مانند مسجد نبوی وقباء وذی قبلتین می باشد؛ جمعیت آن حدود دو ملیون است -4- جده (پایتخت اقتصادی ودومین شهر سیاسی کشور)در ساحل غربی قرار دارد؛ جمعیت آن حدود چهار ملیون است -5- دمام (شهر بندری ونفتی) در ساحل شرقی قرار دارد، اولین چاه نفتی در آن کشف شد وبیشترین منابع نفت وگاز در آن جای دارد؛ جمعیت آن حدود یک ملیون است -5- طائف ( منطقه خوش آب وهوا) در غرب کشور -6- جبیل (شهر صنعتی) در ساحل خلیج فارس – احساء (شهر باستانی، کشاورزی ومقر سابق قرامطة) در شصت کیلومتری خلیج فارس قرار دارد، ومشتمل بر دو ملیون نخل مییباشد؛ بزرگترین چاه نفتی جهان درشهرستان آن قرار گرفته؛ در حال حاضر مقر شیعیان اثنا عشری است.

جاده ها : عربستان از جاده های تندرو وپیشرفته در سر تا سر کشور برخوردار است، قطار در دمام، ریاض، احساء، بقیق و ظهران مورد استفاده میباشد. قطارهای مغناطسی تندرو میان مکه، مدینه وجده با طول 450 کلم در حال ساخت.

جغرافیای انسانی

جمعیت : حدود 27 ملیون نفر است؛ یک چهارم آن را افراد مقیم خارجی ذکر کردند. تراکم جمعیت بیشتر در نیمه جنوبی می باشد.

نژاد : بر سه قسم میباشند : 1- اعراب بائده وانقراض یافته مانند قوم عاد وثمود 2- اعراب عاربه یعنی اعراب خالص واصیل که در جنوب کشورقرار دارند مانند قوم یعرب بن قحطان (فرزند پنجم نوح ع) 3- اعراب مستعربه یا ناخالص وپیوسته با دیگران مانند قوم عدنان (نواده اسماعیل ع) در شمال کشور قرار دارند.

زبان رسمی :  وخط رسمی عربی است. علاوه بر استفاده از زبان انگلیسی در ادارات ومراکز تجاری، زبانهای اردو، پشتو، ترکی استانبولی در میان مهاجرین رایج است.

پرچم : مستطیل وسبز رنگ است ودر وسط آن بر فراز شمشیری به خط ثلث وبه رنگ سفید نوشته شده : لا اله الا الله محمد رسول الله؛ نشان رسمی آن کشور یک نخل خرما در میان دو شمشیر که یکدیگر را قطع کردند.

تقویم : تقویم رسمی که تقویم (ام القری) خواند میشود بر اساس تقویم هجری قمری میباشد ولی شرکت ها از تقویم میلادی استفاده میکنند.تعطیلات رسمی تنها ده روز ایام عید قربان، ده روز ایام عید فطر، 23 سبتامبر (روز ملی) وروزهای پنج شنبه وجمعه هر هفته می باشد؛ به هنگام نماز همه اماکن دولتی وتجاری تعطیل اند. ساعت این کشور 3 ساعت از گرینویچ (GMT) جلوتر است.

واحد پول : ریال میباشد که یک دلار معادل 90/3 ریال است.

دین رسمی : اسلام است؛ 85 در صد مردم آن سنی مذهب حنبلی و15 در صد شیعه می باشند. کشور بر اساس آیین وهابیت ادراه میشود.

جغرافیای سیاسی وفرهنگی :

نظام حکوتی : پادشاهی وموروثی است. تنها فرزندان آل سعود حق فرمانروائی در این کشور را دارند. هیچ کس حق انتقاد به حاکمیت را ندارد. همه مطبوعات ورسانه ها تنها به دستور پادشاه اجازه فعالیت دادند.

جایگاه جهانی : ویژیگی های جغرافیایی، عوامل دینی، فرهنکی، سیاسی، وضعیت نسبتا خوب اقتصادی، کشور عربستان را از اهمیتی استراتژیک در منطقه وجهان برخوردار ساخته :

وجود مکه مکرمه ومدینه منوره به عنوان مقر رفت آمد حجاج مسلمانان جهان (حدود 6 ملیون حاجی وعمره گذار در سال)

نقطه اتصال قاره آفریقا وآسیا ودسترسی به خلیج فارس ودریای سرخ وبرخورداری از وسعت بیشتر (دوازدهمین کشور جهان)

بیش از یک چهارم ذخایر نفتی جهان، 33 در صد نفت اوپک، رتبه اول کشورهای نفتی دنیا، رتبه پنجم کشورهای گازی دنیا

روابط استراتژیک وصمیمانه با غرب به ویژه آمریکا وتاثیرگذار اصلی در مناسبات منطقه وکشورهای عربی.

به همراه امارات، قطر، بحرین، کویت وعمان (شورای همکاری خلیج فارس) را به منظور هماهنگی در سیاست خارجی، دفاعی واقتصادی در سال 1980 م تاسیس کردند. این سازمان، نیروی نظامی مشترک به نام (درع الجزیرة=سپر جزیرة) با محوریت عربستان به وجود آورد.

همراه با مصر، فعالترین عضو اتحادیه عرب (که سازمان رسمی کشورهای عربی است) میباشد.جزو مهمترین اعضای سازمان کنفرانس اسلامی که مقر آن شهر جده است میباشد.

رقیب اصلی ایران در ساختار سیاسی ودینی منطقه؛ دو کشور به دلیل تفاوتهای بنیادین ومذهبی، در مسأله برخورد با استکبار جهانی  ومسائلی همچون بحران فلسطین، لبنان، عراق .... اختلاف جدی دارند. روابط عربستان با جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس و پس از کشتار حجاج ایرانی در مکه به بدترین حالت درآمد، اما در زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی روابط رو به دوستی به صورت خیلی زیاد تغییر یافت. این روابط حسنه پس از اشغال عراق توسط آمریکا ورسیدن شیعیان به قدرت در عراق ولبنان وپس از پیروزی حزب الله در جنگ 33 روزه لبنان وپیروزی حماس در جنگ 22 روزه غزه (ودر نتیجه گسترش نفوذ ایران در منطقه) رو به تیره گی رفت.

جناح های سیاسی : جامعه کنونی عربستان از دو گرایش عمده تشکیل شده : سنت گرایان ( مخالف نفوذ هر نوع فرهنگ غربی وخارجی) تجدد طلبان (طرفدار توسعه فرهنگی). البته سنت گرایان خود به دو جناح وگرایش قابل تقسیم هستند : جناح رسمی (روحانییونی که درون تشکیلات رسمی ومذهبی از قدرت زیادی برخوردار هستد ولی دولت توانسته است بر فعالیتهای آنان تسلط کافی پیدا کند) جناح غیر رسمی (روحانیون جوان وحوزوی مذهبی که خود را احیاگر افکار سلفی میداند ونسبت به نحوه اداره سیاسی ودینی حاکمان انتقاد جدی دارند) عبدالله العیکان، سفر الحوالی، سلمان العودة، الشیبعی .....را متوان از رهبران طرز تفکر اخیر دانست.

وضعیت فرهنگی : جامعه عربستان یک جامعه سنتی، بومی، قبایلی وعشایری میباشد. عموم مردم به پوشیدن لباسهای عربی پایبند هستند. حضور زنان ودختران در محافل عمومی وحتی مساجد بسیار کم ومحدود است. علاوه بر چادر عربی، پوشاندن دستها وصورت توسط دختران اجباری می باشد. به دلیل نفوذ افکار وهابیت، مردم در مرگ کسی نمی گریند، همه آثار مذهبی وتاریخی اهل بیت ع تخریب شده، اقلیتهای دینی ومذهبی ازکمترین حقوق برخوردار هستند ودایم با فشارهای زیادی مواجه هستند.

تاریخ سیاسی : با هجرت حضرت ابراهیم ع واسماعیل ع به سرزمین اعراب وتبدیل مکه به مرکز توحیدی پیامبران،این منطقه از اهمیت ویژه ای برخوردار گشت. پس از ظهور اسلام توسط رسول گرامی ص در قرن هفتم میلادی وگسترش قلمرو مسلمانان توسط خلفای بعدی چهره این سرزمین جلوه ای متفاوتی پیدا کرد. منطقه نجد وحجاز وعسیر در طول سالهای متمادی مورد کشمکش ونزاعات فراونی قرار گرفت (دوران حکومت امویان، عباسیان، قرامطه، فاطمی ها، سلاجقه، ممالیک، ایوبیان، عثمانی ها وبالاخره آل سعود).

دوران آل سعود : خاندان سعود بن مقرن (بنیانگذار امارت درعیة در نجد) در سه مرحله حکومت خود را از منطقه کوچک درعیة به همه عربستان گسترش دادند:

1- دولت اول سعودی در درعیة (1726 الی 1818=92 سال) : با ورود شیخ محمد بن عبد الوهاب (بنیانگذار مکتب وهابیت) به شهر، حاکم آن روز درعیة، محمد بن سعود(اولین حاکم آل سعود) در سال 1744م با او پیمان اتحاد منعقد کرد ودختر وی را به همسری خود برگزید. پس از او، فرزندش عبدالعزیز بن محمد به همراه محمد بن عبد الوهاب در گسترش قلمرو آل سعود به موفقیت های فراوانی دست یافتند (مناطق عسیر، تهامه، حجاز، عمان، احساء، قطیف، بحرین و .... به تصرف آنان در آمد) در آن دوران انگلیسی ها خاندان سعودی را به رسمیت شناختند. سرانجام در سال 1803 عبدالعزیز ترود میشود وفرزندش سعود کبیروپس از او عبدالله بن سعود حکومت را به دست میگیرد. ولی با تسلط عثمانی ها ولشکرکشی مصریان به عربستان حکومت آل سعود با شکست سنگینی مواجه می شود ودر سال 1818 فروپاشی کامل حکومت وهابیان توسط ابراهیم پاشا رقم میخورد. حاکمان سعودی طی این سالها به شرح ذیل می باشند:

محمد بن سعود بن مقرن : امیر الدرعیة از سال 1726 الی 1765

عبد العزیز بن محمد : امیر الدرعیة از سال 1765 الی 1803

سعود الکبیر بن عبد العزیز : امیر الدرعیة از سال 1803 الی 1814

عبد الله بن سعود : امیر الدرعیة از سال 1814 الی 1818

2- دولت دوم سعودی (1818 الی 1891 = 73 سال) : در سال 1818 ترکی بن عبد الله بن محمد بن مسعود جمعی از اعراب را با خود همراه ساخت وپس از بیرون راندن ارتش مصر از ریاض وعارض، دولت دوم خاندان آل سعود را بنیان نهاد. حاکمان سعودی در این دوران به شرح ذیل می باشند :

ترکی بن عبدالله بن محمد بن سعود، امیر نجد از سال 1818 الی 1820 واز سال 1824 الی 1824 الی 1834

مشاری بن عبدالرحمن، امیر نجد از در 1834 الی 1834

فیصل بن ترکی، امیر نجد از سال 1834 الی 1838 واز سال 1843 الی 1865

خالد بن سعود الکبیر، امیر نجد از سال 1838 الی 1841

عبدالله بن ثنیان، امیر نجد از سال 1841 الی 1843

عبدالله بن فیصل بن ترکی، امیر نجد از سال 1865 الی 1873 واز سال 1876 الی 1889

سعود بن فیصل بن ترکی، امیر نجد در سال 1871 واز سال 1873 الی 1875

عبدالرحمن بن فیصل بن ترکی، امیر نجد از سال 1875 الی 1876 واز سال 1889 الی 1891

سرانجام، پس ازشکست آل سعود توسط آل الرشید وگریختن عبدالرحمن به کویت، دوران دوم آل سعود به پایان می رسد

3- دولت سوم سعودی ( از سال 1902 تا عصر حاضر)

عبدالعزیز بن عبدالرحمن (بنیانگذار پادشاهی عربستان) پس از بیرون راندن آل الرشید از ریاض  از سال 1902 تا سال 1926 امیر نجد گردید. با تسلط بر حجاز در سال 1926 و تا سال 1932 خود را به عنوان پادشاه نجد وحجاز معرفی کرد. ودر سال 1932 پس از تسلط بر احسا وقطیف وسایر مناطق، پادشاهی عربستان سعودی را به پایتختی ریاض تشکیل داد، وتا سال 1953 پادشاه این مملکت بود (دوران کامل حکومتش = 51 سال، دوران پادشاهی = 21 سال). او با تکیه بر تشکیلات (اخوان) که امروز گارد ملی نامیده می شوند، قدرت خود را بسط داده، فتوحات بسیاری نمود.

سعود بن عبد العزیز، پادشاه عربستان سعودی از سال 1953 الی 1964

فیصل بن عبد العزیز، پادشاه عربستان سعودی از سال 1964 الی 1975

خالد بن عبد العزیز، پادشاه عربستان سعودی از سال 1975 الی 1982

فهد بن عبد العزیز، پادشاه عربستان سعودی از سال 1982 الی 2004 = مجموعا 22 سال

عبدالله بن عبد العزیز، پاشاه فعلی عربستان سعودی از سال 2004

سلطان بن عبد العزیز، ولی عهد فعلی

سلمان به عبد العزیز، آخرین فرزند عبدالعزیز

گفتنی است طبق وصیت ملک عبد العزیز وقانون اساسی (اصل پنجم)، پسرانش به ترتیب سن به پادشاهی می رسند. ملک فهد عنوان (جلالة الملک) را از ابتدای نام خود حذف کرد وبه جای آن (خادم الحرمین الشرفین) را برگزید. شایان به ذکر است که بیشترین فعالیت های سیاسی واقتصادی در دوران فیصل وفهد صورت گرفته.

قوای دولت : قوه قضائیه، قوه مجریه وقوه مقننه؛ این سه قوه در انجام وظایف خود  با مرجعیت پادشاه اقدام میکنند. پس از پادشاه، مهمترین کانون قدرت در کشور ، مجلس خانوادگی آل سعود (مجلس الاسرة المالکة).

جغرافیای دینی ومذهبی

عربستان سعودی از چهار منطقه اساسی تشکیل میشود :

منطقه وسطی (نجد) : 36 در صد از مساحت کل کشور وساکنین آن 32 در صد از جمعیت کشور را تشکیل میدهند. مردم آن غالبا حنبلی مذهب با گرایش وهابی می باشند. علمای نجد هسته اصلی در تشکیلات دینی کشور به شمار می آیند. بخشی از منطقه (حائل) را شیعة تشکیل می داند وهمین باعث شد که عبد العزیز به آن حمله کند  وآن را از چنگ آل الرشید در بیاورد. شهر (فدک) در همین منطقه قرار دارد. ریشه تشیع، به فعالیت های عدی بن حاتم طائی (از یاران امیر المؤمنین ع) برمیگردد.

منطقه غربی (حجاز) : 30 در صد از مساحت کل کشور وساکنین آن 33 در صد از جمعیت کشور را تشکیل میدهند. مردم آن غالبا از مذهب مالکی وشافعی پیروی میکنند. شیعیان امامی وزیدی در مدینه منوره وشیعیان کیسانی در ینبع، اقلیت های مذهبی حجاز به شمار می آیند. مردم حجاز نقش خاصی در ساختار سیاسی کشور ندارند. حجاز نه تنها مرکز فرود وحی است بلکه درخت تشیع در این سرزمین غرس شد. حجاز موطن همه امامان شیعة می باشد که تا امام هادی ع همگی در آن به سر می بردند ولی رفته رفته،  شیعیان در اقلیت قرار گرفتند. با این وجود، شیعیان (نخاوله) در مدینه و(العوالی) در مکه از شهرت خاصی برخوردارند.

منطقه جنوبی (عسیر، جیزان ونجران) : این منطقه بیشترین تنوع مذهبی را به خود اختصاص داده است. علاوه بر مذهب مالکی وشافعی، پیروان زیدی واسماعیلی حضور چشمگیری دارند. غالب ساکنین  (نجران) از اسماعیلیه مکارمه می باشند (جمعیت مکارمة در عربستان حدود نیم ملیون است). پس از امضای عهدنامه دوستی میان مکارمه وعبد العزیز، منطقه نجران به کشور عربستان ملحق شد. مکارمه از شیعیان اسماعیلی مستعلوی طیبی سلیمانی می باشند واغلب رهبران آنان از قبیله مکارمه هستند. آنان در اثر حمله زیدیان، به نجران پناه آوردند. حسين بن اسماعيل بن احمد المکرمي رهبر فعلی مکارمه میباشد. وجود اسماعیلیه در این منطقه به حمایت ملکه صلیحی یمن (سیده) از طیبیان اسماعیلی سال 1151 میلادی بر میگردد (در مقابل حافظیان).

منطقه شرقی (قطیف واحساء) : 31 در صد از مساحت کل کشور، وساکنین آن 14 در صد از جمعیت کشور را تشکیل میدهند. غالب مردم آن شیعیان اثنا عشری مییاشند (65 درصد). عمر بن ابی سلمه از یاران باوفای امیر المؤمنین ع ووالی آن حضرت بر این منطقه بود. قبیله عبدالقیس (معروف به عبدی ها) که از قبایل اصل این منطقه به حساب می آید شخصیت هایی مانند صعصة بن صوحان ورشید هجری از خود دارد. فعالیت گسترده یاران اهل بیت ع ریشه تشیع را در این منطقه نهاد.

بر اساس آمارهای حاضر، شیعیان 20 در صد جمعیت کل کشور را شکل میدهند، تنها در ریاض 30 هزار شهروند شیعی وجود دارد.

مهمترین شخصیتهای شیعی در عربستان به شرح ذیل می باشند:

الشیخ محمد بن سلمان الهاجری

السید حسن باقر العوامی

الشیخ عبدالهادی بن الشیخ میرزا الفضلی

السید علی السید ناصر السلمان

الشیخ حسن موسی الصفار