چکیده
یکی از موضوعات مهم قرآنی مسئلة هدایت و ضلالت است؛ در این رابطه، قرآن در مواردی هدایت و ضلالت را به خدا نسبت می‌دهد و درآیاتی نیز بر اراده و اختیار انسان در هدایت و ضلالتش تأکید دارد. چه رابطه‌ای بین هدایت و ضلالت الهی و نقش افعال اختیاری و ارادةانسان از منظر قرآن وجود دارد؟ این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی به بررسی آیات هدایت و ضلالت در قرآن از دیدگاه علّامه طباطبایی در تفسیر« المیزان» ، فخررازی در تفسیر مفاتیح‌الغیب و زمخشری در تفسیر کشاف می‌پردازد. هدف این پژوهش، یافتن رابطه‌ای معنادار بین هدایت و ضلالت الهی است که از ظاهر برخی ازآیات قرآن فهمیده می‌شود و نیز نقش اختیار و ارادة انسان در این موضوع که از بعضی آیات دیگر استنباط می‌شود. علّامه طباطبایی هدایت ابتدایی و توفیقی را به ارادة الهی و ضلالت ابتدایی را به ارادة انسانی و ضلالت کیفری را نوعی مجازات الهی می‌داند؛ فخر رازی با پذیرش مسلک جبرگرایانه، خداوند را خالق همه‌چیز از جمله هدایت و ضلالت بیان کرده است و زمخشری، براساس مکتب اعتزال، استناد هدایت و ضلالت در آیات قرآن به خداوند را نوعی مجاز می‌داند و بر نقش اراده و اختیار انسان تأکید دارد.
نویسندگان
علی کربلایی پازوکی 1 زینت نوروزی 2 1 دانشیار معارف اسلامی، دانشگاه علّامه طباطبایی، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی، مؤسسة آموزشی کوثر، ایران
