عکسنوشت دعای حفظ در سال دستوری برای آمرزش تمام گناهان و طلب عافیت از فقر، ديوانگى، جذام، پيسى، مرگ بد و از هر گرفتارى كه از آسمان فرو مىآيد این دعا، یکی از دستورالعمل هایی است که به دست خط مبارک آیت الله بهجت قدسسره بر اساس روایتی از امام صادق علیهالسلام برای حفظ در طول سال…
آیا تفاوت و اختلاف در رزق و روزى افراد با عدالت خداوند سازگار است؟ مقدمه: رزق به معنای روزی و عطای دائمی میباشد، حال چه دنیوی و چه اخروی و چه مادی و چه معنوی باشد رزق میگویند. 1- روزانه زندگی و نیازهای اساسی است. در اسلام، اعتقاد بر این است که خداوند منحصراً مسئول تأمین روزی…
یکی از پیامبران بزرگی که هم دارای مقام نبوّت بود و هم دارای حکومت بینظیر و بسیار وسیع، حضرت سلیمان بن داوود(ع)است. که نام مبارکش هفده بار در قرآن آمده است.وبا یازده واسطه به حضرت یعقوب(ع) میرسد وخداوند در تمجید او میفرماید: «وَ وَهَبْنا لِداوود سُلَیمانَ نِعْمَ الْعَبْدُ…
آیا واقعا ایرانیان به زور شمشیر اسلام را پذیرفتند؟ آیا اسلام با زور شمشیر گسترش یافت؟ مقدمه: وقتی تاریخ اسلام را ملاحظه می کنیم به نظرمی رسد که اسلام در هر کجا که وارد شده با زور شمشیر بوده است, . برخی میگوینداسلام با زورگسترش یافت آنهاواقعیت های تاریخی مثل حمله به ایران و جنگ…
قرآن و انجیل در مورد زنده بودن حضرت عیسی چه نظری دارند؟ آیا از منظر قرآن حضرت عیسی (علیه السلام) زنده است؟ مقدمه: بر اساس انجیلها، عیسی (ع) به خاطر پیام صلح، عدالت، عشق و بخشش که به مردم میآموخت، توسط برخی از رهبران یهودی در آن زمان به چوب صلیب مصلوب شد. این عمل به عنوان…
علت مستجاب نشدن بعضی دعا ها چیست؟ چرا بعضی دعاهای ما مستجاب نمی شود؟ یکی از راههای حل مشکلات و رفع موانع خصوصاً اموری که انجامش از دست انسان خارج است، دعا کردن است. بسیار مى شود که انسان دعا می کند اما مستجاب نمی شود ، سر منشا آن اینست که او در تشخیص مصالح و مفاسد خود به…
ابن قتیبه موفق شدبه طرز زیرکانه ای، عقیدۂ باطل خود مبنی بر «حقانیت خلافت ابوبکر» را به خوانندگان کتاب بیاموزد و پشتوانه هایی از احادیث نبوی را برای آن بتراشد. انگیزه «ابن قتیبه» از ثبت سندی حاکی از «تهدید بیت فاطمه (علیها السلام) به احراق» چیست؟ چرا او به درج سندی دست می زند که…
حجت الاسلام علی رضا هادیزاده : علامه امینی، نویسنده کتاب گرانقدر الغدیر عمر پربرکت خود را در اثبات حقانیت امیرالمومنین امام علی (علیه السلام) صرف کرد و اندیشمندان اسلامی واکنش های بسیاری درمورد کتاب او داشتند. در این گزارش که به مناسبت ۲۸ ربیع الثانی سالروز وفات این عالم جلیل…
اگر واقعه غدیر حقیقت دارد، چرا امام علی(ع) در سقیفه به آن احتجاج نکرد؟ چرا حضرت علی (ع) و حاضران در واقعه غدیر هنگام غصب خلافت سکوت کردند؟ مقدمه: شبهه چنین قابل طرح است که اگر این روایت غدیر دلالت بر خلافت بلافصل علی (علیهالسّلام) دارد، چرا آن حضرت و یا اصحاب او به این روایت…
ایا قبل از واقعه غدیر یا بعد از واقعه غدیر پیامبر برای جانشینی حضرت علی اقدامی کرده است؟ چرا پیامبر اسلام (ص) برای جانشینی امام علی (ع) اقدامی صریح و واضح نکرد؟ مقدمه: پیامبرصلی الله علیه وآله برای تعیین و تثبیت خلافت و جانشینی امام علی علیه السلام چه تدابیری اندیشید؟ آیا زمینه…
چرا تسبیحات حضرت زهرا (س) دارای اهمیت ویژه می باشد؟دلیل اهمیت و فضلیت و ترتیب و تعلیم تسبیحات حضرت زهرا (س) چیست؟ دلیل اهمیت و فضلیت و ترتیب و تعلیم تسبیحات حضرت زهرا (س) چیست؟ مقدمه: تسبیح، عبادتی برگزیده است که هرکس در سیر معنوی خویش، به قدر طاقت و معرفتش از آن بهره میگیرد و…
چرا برپایی مراسم مذهبی در دین اسلام مورد تاکید قرار گرفته است؟ چرا وهابیون مراسم مذهبی مثل عید غدیر خم را بدعت می دانند؟ مقدمه: یکی از اعمالی که مسلمین در طول تاریخ در موقعیت های خاص انجام می دهند برپایی مراسم جشن و شادی در روزها یا شب های خاصی است. این کار به دلیل اهمیت و مبارک…
ویژگیهای روش شناختی سلفیه معاصر، این جریان را در وضعیت معرفتی و عملی خاصی قرار داده که متفاوت از اهل سنت، پیامدهای مختلفی در عرصه نظر و عمل به وجود آورده است. با توجه به مهمترین آموزه سلفیگری، یعنی بازگشت بیواسطه به قرآن، در ذات خود، «رادیکالیسم» را در بیرون و درون جهان…
نویسنده مسئول: محمد رضا لطیفی در قرن های دوم و سوم هجری مجادله میان فرقه های کالمی، بخصوص اهل حدیث و معتزله، فضای فکری جهان اسالم را آشفته کرده بود. در این منازعات، که حاکمان وقت نیز بی نقش و تأثیر نبودند، معتزلیان جانب عقل و اندیشه عقلی را گرفته بودند و اهل حدیث بر ظاهر آیات و…
بررسی فلسفۀ جدایی «اشعری» از مکتب پیشین خود «معتزله»، از مسائل تاریخی کلامی و امروزه جزو مسائل فلسفههای مضاف است که در بین متکلمان اهمیت دارد. نویسنده در این مقاله ضمن تفکیک موضوع در دو مقام «فلسفۀ کنارهگیری اشعری از معتزله» و «فلسفۀ تأسیس مکتب اشاعره»، به بررسی علل این دو…
چکیده ابنتیمیه با پذیرش تأویل به عنوان یکی از شیوههای نقلی فهم دین، آن را به معنای حقیقت خارجی میداند و معانیای همچون بازگرداندن لفظ از معنای ظاهری را تأویل کلامی خوانده و رد کرده و به مخالفان نسبت میدهد. وی با ادعای اتفاق صحابه نسبت به معنای منتخب خود و رد تأویل آیات صفات،…
در روایت نبوی «الصدیقون ثلاثة»، عنوان صدیق به سه نفر اختصاص داده شده است: حزقیل از امت حضرت موسی7، حبیب نجار از امت حضرت عیسی7، و علی بن ابیطالب7 از امت حضرت محمد6. ابن تیمیه پس از تضعیف سند این روایت، حصر صدیقین در سه نفر را مورد مناقشه قرار داده و با استفاده از آیات و روایات…
اسلام گرايي و مسأله خشونت مقدمه ظهور رژيم بنياد گراي افراطي طالبان و عمل کرد آن در افغانستان، گسترش عمليات نظامي گروه القاعده در خاورميانه عليه منافع آمريکا در آفريقا، يمن و در نهايت، حوادث 11 سپتامبر 2001 و نابودي برج هاي تجارت جهاني در نيويورک، کشتارهاي فرقه اي در پاکستان،…
مولفه هاي توحيد عبادي در مقارنه ديدگاه اماميه و سلفيه خلاصه : توحيد و مساله خداپرستي رکن اساسي دين مبين اسلام است؛ مساله اي که تمام مسلمانان در اصل آن با هم هيچ اختلافي ندارند. اما مشکل، تعبيرات و تعريفات مختلفي است که بعضي از مذاهب از آن دارند؛ در اين ميان فرقه اي به نام وهابيت…
جهان پس از يك دوره طولاني از سرگذراندن تجربه سكولاريسم يا آرمان و كمال مطلوب قرار دادن آن، از نيمه دوم قرن بيستم شاهد گونههايي مختلف از بازگشت به دين و احياي آن است. در جهان اسلام اين رجعت در قالب احياگرانه، اصلاح گرانه و بنيادگرايانه قابل طبقه بندي است. از اين ميان در چند دهه…
دو اصطلاح سلفیه و بنیادگرایی در طول سدة اخیر پیوندی مستحکم با یکدیگر داشته اند، به نوعی که گاه در کاربردها میان آن ها خلط شده است؛ این آمیختگی هم در مفهوم و هم در مصداق زمینة آن را فراهم آورده است که درک دقیق تر هر یک از این دو اصطلاح در گروه درک دیگری باشد. سلفیه اصطلاحی…
چکیده مقاله مسئله حیات¬برزخی و مسائل متفرع از آن، با برخی سنتهای اسلامی همچون توسل و استغاثه از ارواح صالحین و زیارت¬ قبور، پیوند تنگاتنگی دارد. قاطبه مسلمین ضمن تأکید بر حیات¬برزخی اموات، سماع¬موتی را نیز پذیرفتهاند که زیر¬بنایی برای توسل و استغاثه از ارواح صالحین میباشد.…
چکیدهمعتزله یکی از جریانهای فکری- دینی است که زمینهساز پدید آمدن تحول بزرگ فکری، در میان مسلمانان شد. ورود اندیشههای کلامی آنان در تغییر ماهیت برخی از اندیشههای جامعه اسلامی تأثیرگذار بوده و موضعگیریهای مختلفی را به دنبال داشته است. از جمله مسائل بسیار مهم کلامی این فرقه…
چکیده رویارویی عقلگرایان و نصگرایان در سدههای نخستین اندیشه اسلامی، باعث شکلگیری مخالفتها، تکفیرها و زد و خوردهایی از سوی هر دو طرف شد. اصحاب حدیث از معتزله با عناوینی همچون مرتد، زندیق، ملعون، عدوالله، گمراه و دروغگو یاد میکردند و معتزله از اصحاب حدیث با عناوینی همچون…
آیا پس از واقعه عاشورا امام سجاد(ع) هیچ راه جهاد دیگری غیر از دعا نداشت؟ آیا امام سجاد(ع) تنها با دعا و نیایش به مبارزه پرداخته است؟ مقدمه: در این مطلب پاسخ به چند پرسش درباره روش های مبارزه امام سجاد(ع) با حکومت بنی امیه می پردازیم. پرسش هایی که در حقیقت مفهوم همه ی انها تقریبا…
بخشش ها و خیرات امام کاظم از کجا و چگونه تامین شده است؟ منابع مالی و درآمدی امام کاظم علیه السلام از کجا بوده است؟ مقدمه: در این مطلب به این شبهه پاسخ داده شود که این همه انفاق از طرف کاظم (ع) از کدام منابع مالی و درآمدی بوده است؟ از شئون ولایت امام، حق مالکیت خاصى است که دین…
امام صادق(علیه السلام) دربارة قرآن کریم و شیوه بهره مندی از آن و ارزش و جایگاه سخن الهی، کلمات بسیاری دارد که در این نوشتار به اختصار به برخی از محورهای سخنان و سفارش های حضرتش اشاره می کنیم. اندیشه های قرآنی امام صادق علیه السلام تمام فرقه های اسلامی اتفاق نظر دارند که امام…
در راستاى فلسفه وظیفه الهى,ائمه علیهم السلام براى تحقق حکومت اسلامى جدیت و تلاش فراوانى داشتند. امام صادق(ع) علاوه بر نهضت علمى و فکرى که در جامعه ایجاد نمود; اهتمام خاصى به نظام رهبرى و امامت اصیل اسلامى داشت. حمایت هاى پیدا و پنهان امام صادق(ع) از نهضت هاى اصیل و عدم همکارى آن…
امام صادق(علیه السلام) شخصیتى قرآنى است که دیدگاهها و نظریات او برگرفته از قرآن و شارح آن یعنى سنت مى باشد. نگاه او به هر قضیه اى، از جمله روابط اجتماعى، همچون نگاه قرآن و سنت است. همانگونه که قرآن و سنت همه افراد جامعه را نسبت به همدیگر صاحب حق مى دانند او نیز بر این باور بوده…
جامعه اسلامی در دوران امامت امام صادق علیه السلام با فراز و نشیب ها و تحولات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مهمی رو به رو بود.دوران تحول فکری و پیدایش فرقه هاو گروههای مختلف بود. در آن زمان که مسلمانان بادنیای خارج روابطی گسترده برقرار کرده بودند، اندیشه های فلسفی، علمی و کلامی…
در این مجال برآنیم که گوشه ای از کرامات و فضائل آن یادگار نبوت و ستاره فروزان علم و تقوی را بیان کنیم. سپیده سخن حضرت ابو جعفر، محمد بن علی علیه السلام در سوم صفر (1) سال 57 هجری قمری در مدینه منوره متولد شد. پدر آن بزرگوار حضرت علی بن الحسین، امام سجادعلیه السلام و مادر گرامی…
در این نوشتار روش های تربیت فرزند را در سیره و سخن امام باقر(ع) بررسی نموده و برخی نکته های قابل توجه را ارائه می نماییم. تربیت به معنای شکوفا نمودن استعدادهای درون انسان ها و هدایت غرائز نهفته آنان به سوی قله کمال و رستگاری می باشد... تربیت فرزند یکی از مهم ترین وظایف والدین و…
عصر امام باقر علیه السلام از جنبه فکری و اجتماعی یک مقطع مهم و نقطه عطف در زندگی شیعیان به شمار می رود. سیاست فشار و سخت گیری حکام بنی امیه بر شیعیان، موجب از دست رفتن فرصت های شغلی، ثروت و حقوق شیعیان از بیت المال میشد. فقر در میان شیعیان چنان فراگیر بود که ائمه برای تسکین رنج…
امام باقر علیه السلام و نسخه جایگزین شهادت در رکاب امام زمان اگر چه عصر غیبت، عصر محرومیت از بسیاری از فیوضات امام معصوم است اما با بهره گیری از توصیه های دینی در تلاش برای تشخیص و انجام وظیفه دینی می توان از اجری همانند شهیدان عصر ظهور بهره مند شد و زندگی و مرگی سعادتمندانه و…
زبان در بین اعضای انسان از اهمیتی خاص برخوردار است، در این مقاله به بررسی نظر امام سجاد(ع) درباره روش استفاده درست و منطقی از زبان می پردازیم. «و اما حق اللسان فاکرامه عن الخناء و تعویده علی الخیر وحمله علی الادب و اجمامه الا لموضع الحاجه و اعفائه عن الفضول. الشنعه القلیله…
هدف توّابین ریشه کن نمودن ظلم و فساد و دفاع از دین و سپردن حکومت به دست صالحان و فرزندان رسول خدا بود، در این مقاله به بررسی نقش امام سجاد(ع) در نهضت توابین می پردازیم. موضع امام سجاد(ع) در برابر نهضت توّابین مقدمه هدف اصلی از تحقیق و کاوش در زندگی معصومین علیهم السلام ، در…
در قرآن چنان چه گفتیم، باور به مهدویت پیش از هر چیز مبتنی بر بشارت های لطیف قرآنی است که در آیات متعدّدی نمود یافته است. در این جا به برخی از این آیات اشاره می کنیم الف-(هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ…
این که می گوییم حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف از نظرها و دیده ها غایب است،یعنی این که یا مردم او را نمی بینند یا اگر او را می بینند،نمی شناسند.گروهی از مردم گمان می کنند که چون امام را نمی بینند،پس حضور ندارد؛در حالی که او خلیفه و جانشین خداوند در روی زمین است و همواره…
احمد اسماعیل بصری، مشهور به احمد الحسن، از دجّالان، شیّادان و مدَّعیان دروغین این عصر است. او از عشیره البوسیلم استان بصره است و کمتر از دو دهه پیش ادِّعاهای ناروای خویش را در عرصه مهدوی آغاز کرده است. ادِّعاهای نامبرده، از ارتباط با امام زمان (عجّل الله فرجه) آغاز شد و سپس…
احمد اسماعیل بصری، مشهور به احمد الحسن، از دجّالان، شیّادان و مدَّعیان دروغین این عصر است. او از عشیره البوسیلم استان بصره است و کمتر از دو دهه پیش ادِّعاهای ناروای خویش را در عرصه مهدوی آغاز کرده است. ادِّعاهای نامبرده، از ارتباط با امام زمان (عجّل الله فرجه) آغاز شد و سپس…
احمد اسماعیل بصری، مشهور به احمد الحسن، از دجّالان، شیّادان و مدَّعیان دروغین این عصر است. او از عشیره البوسیلم استان بصره است و کمتر از دو دهه پیش ادِّعاهای ناروای خویش را در عرصه مهدوی آغاز کرده است. ادِّعاهای نامبرده، از ارتباط با امام زمان (عجّل الله فرجه) آغاز شد و سپس…
چکیده: یکی از موضوعات مهم در اعتقاد دینی ، موضوع مهدویت و مساله ظهور امام عصر عجل الله تعلی فرجه الشریف می باشد. تمامی ادیان الهی بدان معتقد بوده وهمگی در انتظار منجی آخر الزمان می باشند. در اسلام نیز توجه خاصی بدان مبذول شده و آیات و روایات فراوانی به این امر اختصاص یافته است.…
چکيده تقویت دو حوزه «دفاعی» و «امنيتی» از عناصر مهم برای توانمندی کشورها محسوب میشوند. عوامل گوناگونی در تداوم و پایداری امنیت و تقویت روحیه دفاعی در مردم نقش دارند. تثبیت باورها و آموزههای دین، از عناصر مهم استحکام روحیه دفاعی در مردم و به تبع آن، در تثبیت امنیت نقش مهمی…
چکيده حوزه «مهدویت پژوهی» به عنوان حوزهای مطالعاتی به منظور استاندارد سازی معرفتی و ساختارمندی دانشی نیاز به موضوع و موضوع شناسی، غایت و غایت شناسی، مسائل و مسائل شناسی، روش و روش شناسی سامان یافته است. از آن جا که مسائل مهدویت پژوهی از نظر ماهیت شناختی و تبارشناختی دارای…
چکيده مستشرقان و پژوهشگران غربی، بیش از 150 سال است به موضوع مهدویت و جایگاه آن در عقاید اسلامی به طور خاص علاقهمند شده و در این زمینه به فعالیت گستردهای پرداختهاند. نگاهی به کتابها و نوشتههای این خاورشناسان، نشاندهنده نوعی تغییر و تحول در گزارشها و آرای ایشان در گذر زمان…
چکيده جریان «احمد الحسن بصری»، یکی از جریانهای خطرناک در موضوع مهدویت است. در حالی که استناد به خواب و استخاره، وجه مشترک احمد الحسن با بعضی از مدعیان دیگر است؛ ارائه تحلیلهای جدید از روایات و مبانی خاص در رویکرد روایی، او را از ديگران متمایز کرده است. در چند سال اخیر،…
چکيده ظهور موعود نجاتبخش، مورد تأکید و تأیید همه مذاهب اسلامی است و روایات فراوانی در کتابهای شیعه و سنی به حوادث آخرالزمان و زمانه ظهور اشاره كردهاند. مدعیان دروغین، چه در جامه مهدویت و چه در لباس مجدد زمانه، به «تأویل» مفاهیم آخرالزمانی نصوص دینی رو آوردهاند. با توجه به…
چکيده رسالت این پژوهش، پرداختن به مسئله مدیریت مهدوی، تحلیل و بررسی چالشهای جهانی پیش روی آن و راهكارهاي مقابله با اين چالشها است. این نوشتار به چهار چالش جهانی در اين زمينه ميپردازد که با جستوجو در احادیث پیامبر و اهل بیت و اوضاع سیاسی و اجتماعی موجود در طول تاریخ یافت…
چکیده: شيخيه اسمي عام است كه به همه طرفداران «شيخ احمد احسايي»، اطلاق مي شود. اين شيخ در سال 1166 هـ . ق در بحرين (قسمت شمال شرقي عربستان فعلي) به دنيا آمد(1) و در زادگاه خود به فراگيري قرآن و علوم مقدماتي پرداخت تا اينكه در سال 1186 هـ . ق يعني در سن بيست سالگي براي ادامة تحصيل…
چکیده: شيخيه اسمي عام است كه به همه طرفداران «شيخ احمد احسايي»، اطلاق مي شود. اين شيخ در سال 1166 هـ . ق در بحرين (قسمت شمال شرقي عربستان فعلي) به دنيا آمد(1) و در زادگاه خود به فراگيري قرآن و علوم مقدماتي پرداخت تا اينكه در سال 1186 هـ . ق يعني در سن بيست سالگي براي ادامة تحصيل…
زیدیه یکی از فرقههای شیعه می باشدکه پیروان آن معتقدند پس از امامت حضرت علی(علیه السلام)، امام حسن(علیه السلام)، امام حسین(علیه السلام)، امام سجاد(علیه السلام) و زید بن علی، امامت به هر مردی از اولاد حضرت فاطمه(سلام الله علیه) میرسد که مردم را به امامت خود دعوت کند و در ظاهر،…
گرایش های مختلف مذهب شیعه از آغاز به گواهی روایات فراوان بر مبنای اندیشه اثناعشری شکل گرفت، در گذر تاریخِ خود دو گرایش عمده را تجربه کرد که در ذیل به آن ها و برخی گرایش های فرعی دیگر اشاره می کنیم: 1- زیدیه گرایش نخست مربوط به زمانی بود که زید فرزند شایسته امام زین العابدین(ع)…
یکی از فرق اسلامی که امروز در سوریه و برخی کشورهای اسلامی دیگر وجود دارد، فرقة نصیریه یا علویان است. در این مقاله قصد داریم به سیری از دیدگاههای مختلف دربارة این فرقه بپردازیم. اطلاعات صحیح دربارة این فرقه بسیار کم است. تحقیقات دربارة آن نیز در دهه های اخیر شروع شده است. در…
نویسنده مسئول: خانم سمانه سادات سادات گروه های شیعیان یا فرقه های شیعه مجموعه ای است از نام فرق تشیع که برخی از آنها امروزه پیروانی ندارند یا کاملا از بین رفته اند. شیعه دوازده امامی یا اثنی عشری، نام بزرگترین شاخه از مذهب شیعه است که به امامت ۱۲ امام پس از پیامبر اسلام ،باور…
چکیده اهل حق که «یارسان» نیز نامیده شدهاند جریانی اعتقادیمذهبی هستند که در تقسیمبندی کلامی ذیل مذهب تشیع به حساب آورده شدهاند. این جریان با تصوف مناسبات گوناگون داشته و آثاری از تفکرات زرتشتی و مزدیسنا در آن به چشم میخورد. زمان پیدایش این جریان را قرن دوم ه.ق. دانستهاند،…
چکيده با نگاه به آثار شیخیه، خصوصا آثار موسسان اصلی شیخیه (شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی) رگههایی از غلو، از سوی آنان در اصول پنجگانه دین به چشم میخورد که بستر مساعدی برای دیگر اعتقادات آنان شده است. این فرقه، به عنوان یکی از فرقههای غالی منتسب به امامیه، به تبع رهبران…
چکيده «کتاب الاوصياء» يکي از تأليفات مهم شلمغاني (م 322 ق) است که موضوع اصلي آن، امامت و استمرار سنت وصايت از انبيا تا اوصيا بوده است. عنايت مؤلفان شيعه به اين کتاب در طول تاريخ، در عين انحرافي که بعد از يک دوره خدمات علمي، مؤلف آن بدان دچار گرديد؛ گوياي اهميت اين کتاب است. هر…
زيديه از جمله فرق اصلى شیعه است كه نظريه امامت، مرز مايز آنها با اماميه است. نظریه امامت این فرقه مبتنی بر قبول نص است. آنها امامت را عالی ترين مرتبه قدرت در دولت اسلامى میدانند؛ به تعظيم ذاتى و جايگاه مقدس براى امام قایل نیستند و معتقدند که امام از صفاتی همچون عصمت، علم لدنى…
چکیده مقتل الحسین موجود در کتاب الهدایة الکبری از مقاتل قدیمی شیعی است که در قرن چهارم نوشته شده است. بخشی از احادیث این کتاب، از روایاتی است که دستاویز کتب غالیانهای شد که از قرن دهم به بعد رواج یافت و بر افکار شیعه در سدههای بعد تأثیر گذاشت. خصیبی پنج روایت مفصل نقل کرده که…
چکیده ترجمه کانالی برای داد و ستد اندیشه و مهمترین ابزار ارتباطی و پیشرفت بین ملتها بوده که در آن مهارت و درک درست اندیشهها در کنار امانتداری و پایبندی به سبک اهمیت فراوان مییابد. برای بررسی میزان موفقیت یک ترجمه، نقد ترجمه مورد توجه قرار میگیرد. هدف از نقد و بیان کاستیهای…
كمتر كتابي از عامه مربوط به تاريخ اسلام است كه به « عبد الله بن سبأ » نپرداخته باشد. او چهره اي است كه به شكل هاي گوناگون به تصوير كشيده شده است: او را شخصي كه مردم را دعوت به الحاد و شرك نموده, و از افكار و عقايد يهوديت دفاع مي كرده معرفي نموده اند, يا شخصي كه منشأ انتشار افكار باطل در ميان جامعه اسلامي, و به گمراهي كشيدن گروه زيادي از صحابه بوده است. او را عامل فتنه و اولين محرك در شورش بر ضدّ عثمان معرفي كرده اند كه منجر به قتل خليفه شد و بعد از آن تمام جنگ ها و فتنه ها را به او نسبت داده اند كه سبب كشته شدن هزاران نفر از صحابه و تابعين شد. از طرفي ديگر, برخي از عقايد مهمّ و اصولي شيعه از قبيل: قول به نص, رجعت و ... را به او نسبت داده اند و در حقيقت او را به عنوان مؤسس شيعه معرفي كرده اند, تا چهره شيعه را از اين منظر مخدوش نمايند: از اين رو لازم است موضوع فوق را بررسي كنيم كه آيا عبد الله بن سبأ شخصيتي حقيقي است يا خرافي؟ آيا او جايگاهي در فتنه ها داشته است؟ آيا او حقيقتاً مؤسسس مذهب شيعه اماميه بوده است؟ مذهب شيعه چه ارتباطي با او داشته است؟ چكيده اي از قصه خرافي عبد الله بن سبأ بنا به نقل طبري و ديگران , در زمان عثمان شخصي يهودي به نام عبد الله بن سبأ از « صنعاء » اسلام را اختيار نمود, و افكار خود را با مسافرت هايي كه به بلاد اسلامي, مانند: كوفه , شام, مصر و بصره داشت رواج مي داد.و او معتقد به رجعت پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ همانند رجعت حضرت عيسي ـ عليه السّلام ـ بود. هم چنين باور داشت كه براي هر پيامبري جانشيني است و علي ـ عليه السّلام ـ جانشين رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ و خاتم الأوصيا است. عثمان غاصب حقّ اين وصي بوده و بر او ظلم كرده است؛ از همين رو بر امت اسلامي است كه قيام نموده , و عثمان را از اريكه خلافت به زير كشيده, و حكومت را به علي ـ عليه السّلام ـ واگذار كنند. در اين ميان گروهي از اصحاب, امثال: ابوذر, عماربن ياسر, محمد بن ابي حذيفه, عبد الرحمن بن عديس, محمد بن ابي بكر, صعصعه بن صوحان عبدي, مالك اشتر و ديگران، فريب افكار او را خورده و به او گرويدند, و در نتيجه اين تحريك ها, جماعتي از مسلمانان بر خليفه وقت قيام و شورش نموده و او را به قتل رساندند, و حتي همين گروه در جنگ جمل و صفين نيز دخالت اساسي داشتند ... . [1] تهمت انتساب شيعه به عبد الله بن سبأ همان گونه كه قبلاً اشاره شد, هدف از جعل اين قضيه اتهام وارد كردن به شيعه است در اين كه مؤسس آن , شخصي يهودي الأصل است كه با نشر افكار خود نه تنها فرقه اي را درجامعه اسلامي ايجاد نمود, بلكه سبب نشر افكار يهوديت و ايجاد تفرقه و تشتّت در ميان جامعه اسلامي گرديد. اينك به برخي از افراد كه اين تهمت و وصله ننگين را به شيعه اماميه نسبت مي دهند اشاره مي كنيم:
ابو الحسين ملطي گويد: « زعيم اين فرقه ـ شيعه ـ عبد الله بن سبأ است. او همان شخصي است كه با يهود ارتباط داشت و بدني طريق بذر اول تشيع را را در جامعه اسلامي كاشت, تا از اين راه به جامعه اسلامي ضربه وارد كند».[2]
دكتر علي سامي نشار مي گويد: « يهود ( عبد الله بن سبأ ) مؤسس عقيده شيعه غالي است.»[3]
محمد ابوزهره مي گويد: « طاغوت اكبر ـ عبد الله بن سبأ ـ كسي است كه مردم را به ولايت علي ـ عليه السّلام ـ و وصايت او دعوت نمود و معتقد به رجعت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ شد و در سايه اين فتنه ها مذهب شيعي نشأت گرفت.»[4]
احسان الهي ظهير مي گويد: « دين اماميه و مذهب اثناعشري, مبني بر مبناهايي است كه يهود جنايت كار توسط عبد الله بن سبأ وضع نمود».[5]
دكتر ناصر بن عبدالله بن علي قفاري مي گويد: « طليعه عقيده شيعه و اصول آن به دست سبأيّون ظهور كرد ...».[6] اقوال مورخان درمورد عبدالله بن سبأ دكتر هويمل مي گويد: در خصوص عبد الله بن سبأ نظريه مطرح است:
نظريه رايج نزد مؤرخان اسلامي, كه اثبات وجود او, و موقعيّت گسترده اش در فتنه هاست؛
نظر متأخرين از شيعه, كه انكار وجود او, و به طوركلي انكار موقعيّت او است؛
نظر متوسط و معتدل, كه اثبات وجود او, و ابطال موقعيت فعال او در فتنه هاست, و اين همان نظريه اي است كه ما به آن تمايل داريم».[7] ولي به تقسيمي ديگر مي توان گفت كه برخي مؤيد , و بعضي تشكيك كننده و عده اي ديگر منكر وجود او باشند. الف) مؤيدين كساني كه عبد الله بن سبأ را شخصي حقيقي دانسته و برايش نقش و موقعيتي عظيم در فتنه قتل عثمان, جنگ جمل و صفين قائلند كه عبارتند از:
حسن ابراهيم حسن ( تاريخ الإسلام السياسي, ج1, ص 358)؛
أحمد أمين مصري ( فجر الإسلام, ص 269)؛
أحمد شبلي ( موسوسه التاريخ الإسلامي, ج1, ص 627)؛
عباس محمود عقاد ( عبقريه عثمان )؛
ابو الحسين ملطي ( التنبيه و الردّ علي أهل الأهواء و البدع, ص 25)؛
دكتر علي سامي النشار ( نشأه الفكر الفلسفي في الإسلام, ج2, ص 18)؛
دكتر طه حسين مصري او در قسمتي از سخنانش در مورد عبد الله بن سبأ مي گويد:« به گمان من كساني كه تا اين حد موضوع عبد الله بن سبأ را بزرگ جلوه داده اند, بر خود و تاريخ اسراف شديدي نموده اند. زيرا نخستين اشكالي كه با آن مواجه مي شويم آن كه در مصادر مهمّ تاريخي و حديثي ذكري از عبدالله بن سبأ نمي بينيم . در طبقات ابن سعد, أنساب الأشراف بلاذري و ديگر مصادر تاريخي يادي از او نشده است. فقط طبري از سيف بن عمر اين قضيه را نقل كرده و ديگر مورخان نيز از او نقل كرده اند.»[8] همو در آخر سخنانش مي گويد: «به گمان قوي دشمنان شيعه در ايام بني اميه و بني عباس در امر عبد الله بن سبأ مبالغه كردند, تا از طرفي براي حوادثي كه در عصر عثمان اتفاق افتاد منشأيي خارج از اسلام و مسلمين بيابند, و از طرفي ديگر وجهه علي ـ عليه السّلام ـ و شيعيانش را خراب كنند و از اين منظر برخي از عقايد و امور شيعه را به شخصي يهودي نسبت دهند كه به جهت ضربه زدن به مسلمين, اسلام انتخاب كرد . و چه بسيار است تهمت هاي ناروايي كه دشمنان شيعه بر عليه شيعه وارد كرده اند».[9]
محمد عماره وي در كتاب خود چنين مي گويد: «... فقط در يك روايت به موضوع عبدالله بن سبأ اشاره شده و آن تنها مصدر,براي نقل بقيه مورخان شده است».[10]
حسين بن فرحان مالكي او در ردّ دكتر سليمان عوده مي گويد: «...او گمان كرده كه من وجود عبد الله بن سبأ را به طور مطلق انكار مينمايم؛ البته اين چنين ادعايي ندارم, بلكه در مجله رياض و مقالات سابق خود اشاره نمودم كه من در وجود عبدالله بن سبأ به طور مطلق توقف نموده ام, ولو به شدت موقعيت گسترده او را درفتنه ايام عثمان انكار مي كنم».[11] ج) منكرين برخي ديگر از مورّخان اصل وجود عبد الله بن سبأ را انكار كرده اند كه در نتيجه نزد آنان قضيه و نقش و موقعيت او نيز مردود است؛ اينك به اسامي بعضي از آنها اشاره مي كنيم:
محمد عبد الحيّ شعبان ( صدر الأسلام و الدوله الإسلاميه )؛
هشام جعيط ( جدليّه الدين و السياسه في الإسلام المبكّر, ص 75)؛
أحمد لواساني ( نظرات في تاريخ الأدب , ص 318)؛
سيد مرتضي العسكري ( عبد الله بن سبأ و أساطير أخري )؛
ابراهيم محمود ( أئمه و سحره عن مسيلمه الكذّاب و عبد الله بن سبأ , ص 192)؛
دكتر عبد العزير هلابي, ( عبد الله بن سبأ دراسه للروايات التاريخيخه) ص 71؛
نويسنده مصري أحمد عباس صالح ( اليمين و اليسار في الإسلام ) ص 95؛
دكتر علي دردي ( وعاظ السلاطين) ص 274؛
دكتر شيبي ( الصله بين التصوف و التشيع ) ج1, ص 89. انصاف درباره عبد الله بن سبأ آنچه در مورد عبد الله بن سبأ و گروه سبأيّون گفته مي شود , كمي از آن صحيح و بقيه به طور كلي باطل است. آن چه صحت دارد اين كه شخصي به نام عبد الله بن سبأ درباره امام علي ـ عليه السّلام ـ غلوّ مي كرد و مي گفت: او خداست ـ نعوذ بالله تعالي ـ و من رسول اويم. اين موضوع چندان قابل انكار نيست و داعي بر انكار آن نيز وجود ندارد, زيرا در روايات معتبر كه از طرق اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ وارد شده به وجود او اشاره شده است: امام سجاد ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: « نزد من يادي از عبد الله بن سبأ شد كه تمام موهاي بدنم راست شد , او ادعاي امري عظيم نمود ـ خداوند او را لعنت كند ـ به خدا سوگند! علي ـ عليه السّلام ـ بنده صالح خدا و برادر رسولخدا بود و به كرامت نرسيد مگر به سبب اطاعت خدا و رسولش».[12] امام باقر ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: « عبد الله بن سبأ ادعاي نبوت نمود او گمان مي كرد كه امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ خداست خداوند از اين حرفها بسيار بالاتر است».[13] و نيز از امام صادق ـ عليه السّلام ـ روايت شده كه فرمود: « خدا لعنت كند عبد الله بن سبأ را , او ادعاي ربوبيّت در حقّ امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ نمود. به خدا سوگند! امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ بنده مطيع خدا بود. [1] . ر . ك: تاريخ طبري, ج3, ص 378, كامل ابن اثير, حواد سنة 30, ص 36 و ... [2] . التنبيه و الردّ علي أهل الأهواء و البدع, ص 25. [3] . نشأه الفكر الفلسفي في الإسلام, ص 18. [4] . المذاهب الاسلاميّة, ص 46. [5] . الشيعة و السنه, ص 24. [6] . اصول مذهب الشيعه, ج1, ص 78. [7] . صحيفة الرياض. [8] . الفتنه الكبري, ص 132. [9] . همان, ص 134. [10] . الخلافة و نشأة الاحزاب الاسلاميه , ص 151. [11] . صحيفة الرياض. [12] . رجال كشي, ج1, ص 323. [13] . همان. @#@ واي بر كسي كه بر ما دروغ ببندد ... »[1] از همين رو, به دليل وجود اين روايات مي بينيم كه رجاليين با فرض وجود او به طور صريح او را به غلو و كفر نسبت داده اند:
شيخ طوسي (ره) مي گويد: «عبد الله بن سبأ كسي است كه كافر شد و اظهار غلو نمود».[2]
علامه حلّي (ره) مي گويد: «او غالي و ملعون است ... او گمان نمود كه عليّ خدا و خود, نبي اوست. خداوند او را لعنت كند»![3]
ابو داود مي گويد: «عبد الله بن سبأ به كفر بازگشت و اظهار غلو نمود.»[4] و آنچه باطل است اين كه قضيه با اين حجم اش باطل بوده و به هيچ وجه قابل اثبات نيست, كه به حول و قوه الهي اين مطلب را توضيح خواهيم داد. نقد نظريه مؤيّدين
ضعف سند مؤيدين درادعاي خود بر ضدّ شيعه به روايتي تمسك كرده اند كه طبري و ديگران آن را نقل كرده اند. اين حديث به چهار طريق نقل شده كه تمام طرق آن به سيف بن عمر مي رسد:
طريق طبري: « فيما كتب به إلي السرّي, عن شعيب, عن سيف, عن عطيه, عن يزيد الفقعسي قال .. »؛[5]
طريق ابن عساكر در تاريخ دمشق؛
طريق ذهبي در تاريخ الاسلام؛
طريق ابن ابي بكر در التمهيد و البيان. كه تمام اين طرق به سيف بن عمر ختم مي شود. تحليل سند الف) سيف بن عمر سيف بن عمر تميمي اسيّدي متوفاي سنه 170 هجري داراي دو كتاب به نام هاي: الفتوح الكبير و الردّه و الجمل و مسير عائشه وعلي مي باشد كه طبري و ديگران از اين دو كتاب روايات زيادي نقل كرده كه از آن جمله روايت مورد بحث است. او كسي است كه مورد طعن و لعن و مذمت تمام رجاليون اهل سنت واقع شده است. يحيي بن معين او را ضعيف الحديث, و نسائي نيز ضعيف, متروك الحديث و غير ثقه معرفي كرده است. ابو داود او كذّاب, ابن ابي حاتم او را متروك الحديث, و ابن السكن او را ضعيف معرفي كرده است. ابن عدي مي گويد: « او ضعيف است. برخي از احاديثش مشهور, ولي غالب احاديثش منكر است, لذا قابل متابعت نيست. ابن حبان مي گويد: او, احاديث جعلي را نقل كرده و به موثّقين نسبت مي دهد. او متهم به كفر است. حاكم مي گويد: او متروك و متّهم به كفر است. ابن حجر نيز بعد از نقل روايتي كه در سند آن سيف بن عمر است, مي گويد: در آن راويون ضعيف وجود دارند كه از آن جمله سيف است.[6] حال جاي تعجب است كه طبري چگونه در تاريخ خود 701 روايت از سيف نقل كرده است.[7] خصوصيات دو كتاب سيف با مراجعه به دو كتاب سيف بن عمر مي توان به اين خصوصيات پي برد:
او براي رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ اصحابي جعل كرده كه وجود خارجي نداشته اند؛
حوادثي را تحريف و كم يا زياد كرده است؛
حوادثي كه اصلاً وجود خارجي نداشته نقل كرده است؛
براي مشوّه جلوه دادن عقايد مسلمانان, خرافاتي را ميان آنان رواج داده است.[8] به همين جهت است كه مي بينيم مستشرقان توجه خاصي به احاديث سيف بن عمر نموده و آنها را دركتاب هايشان منشر نموده اند, تا از اين راه چهره مقدس اسلام در ميان جوامع بشري كريه و مشوّه جلوه دهند. ب) عطيه عطيه نيز از جمله كساني است كه در سند داستان عبد الله بن سبأ قرار دارد. در مورد وي دو احتمال وجود دارد: احتمال اول: مراد از او عطيه عوفي متوفاي سنه 110 است كه اين احتمال بعيد مي باشد. به دليل آن كه عطيه عوفي از تابعين بوده و سيف بن عمر او را درك نكرده است. خصوصاً آن كه در رجال هر دو مورد جرح و تعديل قرار گرفته اند. حتمال دوم: مراد از وي عطيه بن قيس كلابي شامي, كه ارتباطي با سيف نداشته است. ج) يزيد فقعسي با مراجعه به كتاب هاي رجال پي خواهيم برد كه شخصي به نام يزيد كه ملقّب به فقعسي باشد وجود ندارد. در رابطه با عبد الله بن سبأ از غير طريق سيف بن عمر نيز رواياتي نقل شده كه هم سند آنها ضعيف است و هم دلالتشان نا تمام. و تنها در برخي از آنها اسم او آورده شده و ذكري ازحوادثي كه به او نسبت داده مي شود نيامده است. و در برخي نيز نام ابن السوداء آمده كه قابل انطباق بر عبد الله بن وهب رواسبي است؛ زيرا او را با اين عنوان مي خواندند.
مخالف با سيره سياسي عثمان با مراجع به سيره سياسي عثمان بن عفان پي خواهيم برد كه او مسائل سياسي بسيار سخت گير بود و بر هيچ شخص معترضي امتيازي قائل نبود. و لذا با هر كسي كه از سر مخالفت با او در مي آمد با شدت تمام و به هر نحو ممكن به مقابله مي پرداخت. حال چگونه ممكن است كه انسان باور كند شخصي يهودي از « صنعاء » يمن وارد مركز حكومت اسلامي؛ يعني مدينه منوّره شود, و با تحريكاتش عقل اي بسياري از بزرگان صحابه را تخدير كرده و آنان را مريد خود گرداند و نيز افرادي را به كشور ها و شهر هاي مختلف اسلامي بفرستد و در نتيجه جمعيت زيادي را دور خود جمع كرده و با تحريك او مردم بر عليه حكومت وقت يعني عثمان بن عفان قيام كرده و او را به قتل برسانند. آيا اين فرضيه با نظريه عدالت صحابه كه اهل سنت به آن قائلند سازگاري دارد؟ آيا اين فرضيه با قداست صحابه سازگاري دارد؟ آيا اين فرضيه با شدت و خشونت عثمان نسبت به مخالفان و سخت گيري او در سياست سازگار است؟ آيا عثمان همان كسي نبود كه ابوذر غفاري را به دليل اعتراض هايش بر ضدّ عثمان دركيفيت تقسيم بيت المال از مدينه به ربذه تبعيد نمود؟[9] آيا عثمان كسي نبود كه وقتي مقداد بن عمر و عمار بن ياسر و طلحه و زبير با جماعتي از اصحاب رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ بر او نامه نوشته و بر بدعت هايش اعتراض كردند با شدت تمام بر عمار حمله كرده و به او ناسزا گفت؟ آن گاه به غلامانش دستور داد تا دست و پايش را كشيده و سپس با دو پاي خود آن قدر به او كتك زد كه غش كرد و به مرض فتق مبتلا شد.[10] آيا عثمان كسي نبود كه به جهت شركت كردن عبد الله بن مسعود در دفن اباذر او را چهل ضربه شلّاق زد؟ [11] آيا عثمان كسي نبود كه مالك اشتر و گروهي از صالحان كوفه را به پيشنهاد سعيد بن عاص به جهت مخالفت با دستگاه حاكم به شام تبعيد نمود؟[12] مگر پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در حق ابوذر نفرموده بود: خداوند عز وجل مرا به دوست داشتن چهار نفر امر نموده است: علي, ابوذر , مقداد و سلمان.[13] مگر پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در حقّ عمار نفرمود: همانا عمار با حقّ و حقّ با عمار است.[14] علامه اميني (ره) رد اين باره مي فرمايد: « اگر عبد الله بن سبأ تا اين حد در جامعه فتنه نموده, و مردم را تحريك كرده است, تا جايي كه با ايجاد اغتشاش بين مسلمانان حكومت را ساقط نمود, چگونه عثمان او را دستگير نكرد تا به جهت جنايت هايش او را محاكمه و مورد ضرب و شتم قرار داده و در اعماق زندان ها جاي دهد؟ چرا او را اعدام نكرد تا امت از شرّ و فساد او راحت گردند, همان گونه كه اين رفتار را با صالحان امت داشت؟...» [15] تشيّع, روح اسلام اصيل بر فرض كه اين قصه صحيح باشد, آنچه جاي سؤال دارد آن است كه چه ارتباطي است بين اين قضيه و بين اين كه عبد الله بن سبأ مؤسس مذهب شيعه باشد, زيرا ـ همان گونه كه در جاي خود ثابت شد و ما نيز به اثبات خواهيم رساند ـ مؤسس شيعه در حقيقت ذات خداوند متعال با تعليمات خود در قرآن كريم است. پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نيز در طول 23 سال اين درخت ريشه داري را كه قرآن در جامعه اسلامي كاشته, آبياري نموده است, چه در زمان پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و چه بعد از وفات آن حضرت افراد و گروه هايي به اين مذهب گرويده و به ولايت و صايت و امامت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ در رأس آنها علي ـ عليه السّلام ـ اعتقاد پيدا نمودند. عبد الحليم محمود ـ شيخ أزهر ـ ميگويد: « به نظر ما سبب پيدايش تشيع به ايرانيان, زماني كه در دين اسلام داخل شدند باز نمي گردد. و نيز به يهوديّت كه نماينده آن عبد الله بن سبأ بوده باز نمي گردد؛ بلكه مبدأ آن از اين قضايا پيش تر است. سابقه آن از طرفي به شخصيّت علي ـ رضي الله عنه ـ و از طرفي ديگر به شخص رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ مرتبط است ».[16] همو در جاي ديگر مي گويد: « اما عبد الله بن سبأ كه او را به شيعه مرتبط مي دانند و يا آن كه شيعه را به او نسبت مي دهند؛ اين كتاب هاي شيعه است كه به تمام معنا به مقابله با او پرداخته, او را لعن مي كنند و از او برائت مي جويند. و كمترين كلمه اي كه درحق او مي گويند آن كه او ملعون تر از آن است كه يادي از او شود.»[17] استاد مغني داود مي گويد: « شايد يكي از بزرگ ترين خطاهاي تاريخ كه به دست اين پژوهشگران اتفاق افتاده و به آن تفطّن پيدا نكرده اند, اين تهمت هايي است كه بر علماي شبعه وارد نموده, حتي اين كه به آنها قصه عبد الله بن سبأ را نسبت داده اند».[18] سؤال 1 چرا شيعه به عبد الله بن سبأ نسبت داده مي شود؟ و هدف از جعل اين گونه قصه ها چيست؟ جواب 1. شيعه در باب امامت معتقد به عقايدي, همچون: قول به وصيت و نص و عصمت است. اين دو عقيده از اصول تشيع است كه با آن, از گروه اهل سنت جدا مي شوند. عامه با مستأصل شدن و نداشتن دليل بر انكار اين دو اصل مهمّ در صدد بر آمده اند تا اين دو اصل را ـ كه از اصول تشيع است ـ به يهوديّت نسبت دهند, تا از اين راه بر عقول عوام مردم مسلط شوند, و مردم را از تأمل در اين مذهب باز دارند. [1] . همان. [2] . رجال طوسي (ره) , باب اصحاب علي ـ عليه السّلام ـ رقم 76. [3] . خلاصه الاقوال, ص 236. [4] . رجال ابي داود, ص 254. [5] . تاريخ طبري, ج3, ص 378. [6] . ر. ك: تهذيب التهذيب, ج2, ص 470 . [7] . ر . ك : الغدير , ج8, ص 327. [8] . ر. ك: سيد مرتضي عسگري, عبد الله بن سبأ. [9] . شرح ابن أبي الحديد, ج2, ص 316؛ الاستيعاب, ترجمه ابي ذر . [10] . أنساب الأشراف, ج5, ص 49,؛ شرح ابن ابي الحديد, ج1, ص 239. [11] . شرح ابن أبي الحديد , ج1, ص 237. [12] . انساب الاشراف, ج5, ص 39 ـ 43. [13] . صحيح ترمذي, ج2, ص 213. [14] . طبقات ابن سعد, ج3, ص 187. [15] . الغدير, ج9, ص 219. [16] . التفكير الفلسفي في الاسلام, ص 176. [17] . همان. [18] . مقدمة كتاب عبد الله بن سبأ, ص 18. @#@
مورخان با مراجعه به تاريخِ اواخر حكومت عثمان و حكومت امام علي ـ عليه السّلام ـ و جنگ هايي كه عليه او تحميل شد, و خصوصاً با در نظر گرفتن اين كه عده زيادي از صحابه در آن شركت داشتند, صحابه اي كه قائل به عدالت تمام آنانند نتوانستند اين قضيّه را تحليل كنند؛ از همين رو اصل اين شورش و جنگ ها را به شخص اسطوره اي نسبت دادند, تا صحابه را ازاين جنايت ها مبرّا گردانند.
پوشش دادن انگيزه هاي اصلي در شورش بر ضدّ عثمان و كشتن او؛ زيرا آنچه از تاريخ صحيح استفاده مي شود اين است كه اعمال نياشايست عثمان و واليانش سبب شورش برعليه او بوده است. سؤال 2 آيا عبد الله بن سبأ همان صحابي معروف عمار بن ياسر است؟ برخي از مورخين همانند دكتر علي وردي معتقدند كه عبد الله بن سبأ همان عمار بن ياسر است. او در استدلال بر مدعاي خود مي گويد:
عبد الله بن سبأ معروف به ابن ابن السوداء بود كه همين كنيه عمار نيز بوده است.
عمار از قوم سبأ در يمن است.
او محبت زيادي نسبت به علي بن ابي طالب ـ عليه السّلام ـ داشته و مردم را به بيعت با او دعوت مي كرده است.
عماردر مصر مردم را به شورش بر عليه خليفه تحريك مي كرده است, همان گونه كه همين كار را به عبد الله بن سبأ نيز نسبت داده اند.
نقل است كه عبداله بن سبأ عثمان را خليفه به ناحق معرفي مي كرده, و صاحب خلافت شرعي را علي بن ابي طالب مي دانسته است, كه همين اعتقاد و عمل را به عمار بن ياسر نيز نسبت داده اند. دكتر علي وردي با ذكر ادله اي ديگر به اين نتيجه مي رسد كه عبد الله بن سبأ كسي غير از عمار بن ياسر نيست . قريش عمار را سر دسته انقلابيّون و شورشيان عليه عثمان مي دانست, ولي از ابتدا نمي خواست كه به اسم او تصريح كند, لذا به صورت رمزي به او كنيه ابن سبأ يا ابن السوداء مي داد.[1] اين رأي را دكتر كامل مصطفي شيبي در كتاب « الصله بين التصوف و التشيع » پذيرفته است. و ادله او را قانع كننده و منطقي مي داند. از عبارات دكتر علي سامي نشار نيز تمايل به اين قول استفاده مي شود. او در كتاب خود « نشأه الفكر الفلسفي في الاسلام »[2] مي گويد: « محتمل است كه عبد الله بن سبأ شخصيتي جعلي باشد, يا اين كه اين اسمِ رمزي اشاره به عمار بن ياسر باشد ... ». جواب اين رأي و نظر تنها احتمالي است كه نه تنها دليل قانع كننده ندارد, بلكه مي توان دليل بر خلاف اقامه نمود, از باب نمونه:
اين احتمال هنگامي صحيح است كه رواياتي كه درباره عبد الله بن سبأ وارد شده صحيح السند باشند, درحالي كه به اثبات رسيد كه همه آنها و هميّاتي بيش نيست.
مورّخين مواقف عمّار و معارضات او با عثمان را به طور صريح ذكر كرده اند, با اين حال احتياج به رمز گويي نبوده است.
مورخين عبد الله بن سبأ را به عنوان يهوديي كه در عصر خلافت عثمان اسلام آورده معرفي كرده اند, در حالي كه عمار از سابقين در اسلام است.
عبد الله بن سبأ را اين گون معرفي كرده اند كه امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ او را بعد از دعوت به توبه و نپذيرفتن آن آتش زد يا به مدائن بتعيد نمود, در حالي كه عمار بن ياسر در جنگ صفين به شهادت رسيد.
طبري در خبري عمار را از جمله كساني معرفي مي كند كه دعوت عبد الله بن سبأ را پذيرفته و او را در تحريك مردم بر عليه عثمان و كشتن او مساعدت نموده است. [3] اينها همگي دلالت بر اين دارد كه عمار بن ياسر شخصيتي جداي از عبد الله بن سبأ بوده است. [1] . وعّاظ السلاطين ص 274 ـ 278 به نقل ازكتاب ( الصله بين التصوف و التشيع ) ج1, ص 36. [2] . نشأه الفكر الفلسفي في الاسلام, ج2, ص 27. [3] . تاريخ طبري, ج3, ص 379.