نیازسنجی مهدویت پژوهی با رویکرد ادبی

(مدت زمان لازم جهت مطالعه: 24 - 48 دقیقه)

192b

چکيده

هدف بنیادین این پژوهه، طرح دغدغه­های پژوهشی در «رویکرد ادبی به آموزه مهدیت» است. اما در قدم اول می­بایست از میان برداشت­های ناهمگون، راهی به سوی دریافتی روشن از نیازهای پژوهشی در این زمینه جست. نیازسنجی مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی، چنین قصد دشواری را به دوش می­کشد. نادیده­گرفتن نیازهای پژوهشی در این عرصه، موجب گردیده که حوزه­های مختلف پژوهشی و فعالیت­های علمی و تحقیقاتی، صورتی پراکنده و جزءگرا پیدا کند.

در حوزه مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی، انتخاب نیازهای پژوهشی‌، به‌عنوان مهم‌ترین مرحله پژوهش در این حوزه مطرح است‌. مهم­ترین کارکردهای نیازسنجی مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی، آن است که ‌از این طریق، پژوهش‌ها در این حوزه سازماندهی می­شوند و از موازی­کاری، پراکنده­کاری و صرف منابع پژوهشی در حوزه‌های فاقد اولویت، جلوگیری مي‌شود. از جمله یـافته‌های ایـن پژوهش، ارائه الگویی عملیاتی در زمینه نیازسنجی مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی است. این پژوهه سیصد مسئله قابل تأمل و بررسی را در ساحت­های شعر، نثر ادبی، ادبیات داستانی، ادبیات نمایشی و کوتاهه­نگاری در عرصه مهدویت­پژوهی به مخاطبان ارائه می‌كند.

 

مقدمه

«ادبیات»، نمودی از اجتماع و آثار ادبی، در حكم استادان اجتماعی­اند. اثر ادبی بر پایه تعهد درونی و به عبارتی رسالت آگاهی­بخش و پیامبرانه صورت می­گیرد. این تعهد، ممکن است تعابیر یا اطلاق­های مختلفی داشته باشد؛ تعهد سیاسی، اجتماعی و یا مذهبی که هر چه هست، جزء هستی و جوهر وجودی هنرمند حقیقی است. او به این اصل آگاه است که اگر اثری فاقد پیام سخن و معنی باشد، قبل از خلق، خواهد مرد.­

می­توان بر این باور پای فشرد که «ادبیات»، به عنوان پدیده‌اي اجتماعی در زندگی بشر، رسالت­پذیر است و رسالتی که به عهدة آن گذارده می­شود، ‌بنابر دیدگاه­های مختلف، متفاوت بوده؛ حتی می­توان در مقیاس «رسالت جهانی» مطرح باشد. کسانی که در فکر تحولات اجتماعی و رفع نابسامانی­های جوامع بشری بوده­اند، همواره به «ادبیات» به عنوان پدیده‌اي مؤثر در راه رسیدن به اهداف والای انسانی و اجراي رسالت خود نظر داشته­اند.

به نظر می­آید که پذیرش گسست میان مسئولیت و هنر به «ادبیات برای ادبیات» منتج می­شود؛‌[1] در حالی که ادبیات آیینه­ای از آمیزة روح و زندگی است، نه آیینه برای آیینه؛ چنان‌که شعر که عاطفی­ترین شکل ادبی است، هرگز تنها به منظور ارائه قالب خود برای حفظ خود به ظهور نرسیده، بلکه خلق شده است تا مدلولی را که براساس تجربه­های انسان در درون خود انسان و برون از انسان در اجتماع و تاریخ و در طبیعت ساخته شده است؛ در لباسی تزیین یافته عرضه کند. «ادبیات متعهدانه»، چه در گذشته و چه در دوران معاصر، هیچ­گاه منحصراً به دنبال فرم و ارائه صرف نبوده و هنرمند حقیقی، همواره پیرو این اندیشه بوده است و هست که «آرمان هنر، جز تعالی تبار انسان نیست».

ادب­پژوهان چنین برمی­نمایند که «مذهب» و «دین» یکی از بن­مایه­های اصیل ادبیات محسوب می­شود و ادبیات و عرصه ادبی، بهترین گذرگاه و مناسب­ترین بستر برای انتقال فکر و اندیشه دینی است و در این میان، در حقیقت تعهدات مذهبی هنرمند است که هستة مرکزی پیام او را شکل می­دهد. در عصر جدید نیز ادبیات می­تواند به عرصه­ای برای انعکاس رویکردهای صحیح در زمینه آموزه مهدویت و گفتمان انتظار تبدیل گردد.

قطعاً «نیازسنجی مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی»، فضاي تحقيقيِ تازه­تر و گستره بکرتري فراروي محقّقان قرار می­دهد و يقيناً نگاه تخصصي‌تر‌ و جزئي­نگرانه­تر به اين مقوله و آثار ارزشمند ادبيات در عرصه مهدویت و انتظار و همراه کردنِ آن با تحقيقات بينارشته­اي و تطبيقي و ايجاد هماهنگي ميان دانشجويان اين گرايش با مراکز توليد‌ هنري‌ و رسانه‌ها؛ روزبه روز بر اعتبار اين گرايش و اشتياق پژوهش­گران به آن خواهد افزود.

نویسنده این سطور، ‌به رغم ارجی که به تلاش­های ادبی در حوزه مهدویت می­نهد، اعتقاد ندارد که این تلاش­ها پاسخ مناسبی برای انبوه نیازها در این حوزه باشد. این حرف را نباید به منزلة نادیده­انگاری این آثار دید، بلکه باید به عمق راهبردی فرهنگ انتظار و مهدویت و ظرفیت­های کلان عرصه ادبیات در ارتقای کیفی پیام مهدوی توجه داشت.

به هر رو، در اين جستار، فرض بر اين بوده كه مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی، قلمروها و نیازهای فراوانی دارد که هنوز کاویده نشده است. از اين‌رو، براي نشان دادن صحت اين استدلال، تلاش مي‌شود كه نشان داده شود:

  1. ضرورت‌های مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی چه می­باشد؛

  2. ساحت­های مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی چیست؛

  3. مهم­ترین مسائل قابل تأمل و پژوهش در این عرصه چه می­باشد.

ضرورت­شناسی نیازسنجی مهدویت­پژوهی بارویکرد ادبی

جریان­های ادبی در طول تاریخ، تحت­تأثیر پدیده­های اجتماعی، فرهنگی و یا دینی شکل گرفته­اند. اندیشه نجات­گرایانه مهدویت، در یکی از رایج­ترین عرصه­های هنری، یعنی ادبیات بازتاب­های گسترده­ای داشته است. بنابراین، از آن‌جا که در عرصه مهدویت، انتظار و نجات آثار ارزنده­ای خلق شده است که در طول تاریخ ادبیات بی­نظیر است؛ لزوم نقد و بررسی دقیق و توجه به آن، برای جلوگیری از تحریف و حفظ آن ضروری می­نماید. به عبارتی، ادبیات انتظار و مهدویت، پاره­ای از پیکره ادبی جامعه ماست و همچنان که قطعات گذشته ادبیات نیازمند تحلیل و بررسی جداگانه و دقیق هستند؛‌ این قطعه نیز نیازمند شناختن و شناساندن دقیق و عمیق است.

از سویی دیگر، ادبیات انتظار و مهدویت باید ضمن برخورداري از استمرار زمانی، سیر حرکتش رو به تعالی باشد و تصویر صادقانه و هنرمندانه­ای از این آموزه به همگان نشان دهد. بنابراین، ادبیات انتظار و مهدویت برای ارائه عمق کیفی این آموزه، به اندیشه، ‌خلاقیت و ابداع احتیاج دارد. نیازسنجی پژوهشی، به فرایند کیفی شدن ادبیات مهدوی کمک می­کند.

فضای اندیشه، زبان و تخیل، شکل و عواطفی که باورداشت آموزه مهدویت در روح و روان ادیب به وجود می­آورد؛ به درونمایه او و اثر هنری­اش منحصر نیست، بلکه فرم، قالب، ساختار و سبک زبان­شناختی و سبک ادبی او را نیز شامل می­شود.

بررسي جایگاه کلان ادبیات انتظار و مهدویت در مهندسی فرهنگی، از دیگر ضرورت­های نیازسنجی پژوهشی در این عرصه است. ادبیات انتظار نوعی نقد و اعتراض به وضع موجود و از سویی دیگر، طلبیدن وضع ايده‌آل است. از اين‌رو، این امر به مدیریت تحول اجتماعی در جامعه کمک شایانی می­کند.

نمودار شماره 1: ضرورت­شناسی نیازسنجی مهدویت پژوهی با رویکرد ادبی

روش­شناسی و فرایندشناسی اجراي تحقیق

راست آن است که نیازسنجی پژوهشی، به فرایند پیچیده شناسایی نیازهای پژوهشی بالقوه و تعیین اولویت در بین پروژه­های مختلف تحقیقاتی اشاره می­کند تا از این رهگذر، مبنای قابل دفاعی برای تخصیص مؤثر منابع فراهم آید (فتحی واجارگاه، 1389: ص5). این فرایند، اولین گام در برنامه­ریزی پژوهشی محسوب می­شود و معین می­کند که مرکز پژوهشی برای رسیدن به اهداف علمی خود در آینده به چه پژوهش­هایی نیاز دارد.

برخی از مهم­ترین برون­دادهای نیازسنجی پژوهشی عبارتند از: شناخت مقوله‌ها و قلمروهای ناکاویده، ایجاد زمینه برای پژوهش و مطالعات عمیق و همه جانبه در این عرصه، بازشناسی پیوستگی‌ها و گسستگی‌ها با پژوهش‌های اجرا شده، ایجاد فرصتی برای تعمیق رویکرد میان‌رشته‌ای به آموزه مهدویت و ایجاد زمینه برای مسئله‌یابی­های کیفی.

نمودار شماره 2: برون­دادهای نیازسنجی پژوهشی

سزامند اشاره است که رویکرد نیازسنجی در این جستار، «ترکیبی» خواهد بود. در این رویکرد، از شیوه­های متعدد استفاده می­شود. امتیاز این شیوه آن است که از همه مزایای روش­های متعدد بهره گرفته می­شود تا کاستی­های رویکرد انحصاری برطرف شود. در این پژوهه نیز از رویکردهای «تقاضامحور»، «عرضه­محور» و «آسیب­شناسی» در استخراج موضوعات استفاده شده است. در رویکرد تقاضامحور، منابع در دسترس برای تحقیق و اجرای پژوهش­ها، عامل اصلی تعیین کننده است. این رویکرد، بر ماهیت، ساختار و شاخه­های یک رشته موجود مبتنی است و از ساختار دانش و قلمروهای موجود در ذیل یک رشته علمی برای شناسایی موضوعات و پژوهش­های آتی مختلف و تعیین اولویت­ها استفاده می­کند. با این معیار، عمده گزینش، در اولویت قرار دادن موضوعات پژوهشی، وجود منابع برای آن‌ها است (فتحي و اجارگاه، 1389: ص13).

در رویکرد تقاضامحور، تکیه اصلی بر روی نیازهای پژوهشگران، مدیران پژوهشی و صاحب­نظران در رشته خاص پژوهشی است و رویکرد آسیب­شناختی نیز بر خلأها و آسیب­ها و دغدغه­های پژوهشی در این عرصه تأکید دارد.

  1. مرحله استخراج و اکتشاف موضوعات: در ارزیابی اولیة مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی، بین وضع موجود و وضع مطلوب فاصله زیادی وجود دارد. برای رصد نیازهای پژوهشی در این عرصه، ضمن رصد پایانامه­­های مهدوی و هنری دفاع شده، و رصد مقالات و کتاب­های نگاشته شده در این عرصه، با تهیه پرسشنامه، از استادان محترم در این زمینه نظرخواهی شد. برای اتقان کار، مشورت­های فراوانی با استادان در این زمینه نیز صورت گرفت.

نمودار شماره 3. فرایندشناسی استخراج موضوعات

  1. مرحله تحلیل و بررسی یافته­ها: بعد از رصد موضوعات، از آن‌جا که نیازمند مدلی کاربردی هستیم که موضوعات، از سوی پژوهش­گران به کار گرفته شود؛ بحث‌های انتقادی و مشترک در خصوص میزان امکان بهره‌مندی از این موضوعات، در دستور کار قرار گرفت.

  2. مرحله تبدیل موضوعات به مسائل: آن­چه محل تأکید است، اين که بتوان از «موضوعات پژوهشی» که غالباً عام و کلی هستند، یا قابل پژوهش نیستند، یا چندان کلی هستند که بر فرض تمرکز بر آن‌ها، پژوهش­گر به جز کلیات به امری جدید دست نمی­یابد؛ ‌به «مسائل پژوهشی» گذر کنیم. مسئله پژوهشی، غالباً ریز، دقیق، علمی و قابل تحقیق است.

  3. پالایش و غربال نهایی مسائل: برای اطمینان بیش‌تر از صحت و درستی عناوین به دست آمده، نیازمند غربال‌گری و پالایش نهایی مسائل هستیم. مسائلی که در این جستار ارائه می­شوند، نباید قبلاً در قالب کتاب، پایان­نامه و مقاله ارائه شده باشند. برخی از مسائل، به این دليل که قبلاً کاویده شده بودند، از لیست ارائه حذف شدند.

  4. مرحله اولویت­ گذاری: در اولویت­بندی، صرف­نظر از این‌که شیوه عمل چگونه باید باشد، باید نوعی تعادل منطقی بین منابع اختصاص­یافته به اولویت­یابی و منابعی که برای اجرای طرح­ها و پروژه­ها صرف می­شود، وجود داشته باشد. پس از آن‌که مسائل متعدد و گوناگون شناسایی شد و هر عنوان در ساختار وقالب خود قرار گرفت، اولویت­گذاری اهمیت می­یابد (فتحي و اجارگاه، 1389: ص50). تلاش برای جلوگیری از هدررفت منابع، بسترسازی برای پاسخ­گویی به نیازهای ادبی در عرصه آموزه مهدویت، اطلاع­رسانی به دانشجویان و پژوهش‌گران در عرصه ادب، از اهداف اولویت سنجی پژوهشی در عرصه ادب و آموزه مهدویت است. در این جهت باید در مرحله اول قالب نیازهای پژوهشی مبتنی بر نظرخواهی از استادان استخراج شود. جدولی که در ادامه می­آید، معیار نظردهی استادان بوده است:

جدول قالب­های پیشنهادی برای نیازهای پژوهشی

قالب پیشنهادی

کد

طرح جامع پژوهشی

1

رساله سطح چهار یا دکتری

2

رساله سطح سه یا کارشناسی ارشد

3

کتاب

4

مقاله علمی پژوهشی

5

مقاله علمی ترویجی

6

در مرحله دوم، باید اولویت نیازها استخراج شود. معیارهای نهایی اولويت‌دهی و ضریب آن‌ها برای اولویت­دهی به نیازهای پژوهشی، طبق پنج معیار و با گزینه کم، متوسط و زیاد ارزش­گذاری شدند:

جدول معیارهای اولویت­دهی نیازهای پژوهشی

ردیف

معیارهای اولویت دهی

ضریب

1

فراوانی نیاز فرهنگی و هنری

3

2

تناسب با رسالت­ها و اهداف مراکز پژوهشی و تخصصی

3

3

امکان تحقیق

2

4

میزان فایده در ارتقای کیفی گفتمان انتظار در جامعه

1

5

میزان تأثیر بر رشد و ارتقای رویکردی و نگرشی ادب­پژوهان

1

طبق این ضریب ها و امتیازها، بیش‌ترین امتیاز ممکن 30 امتیاز و کم‌ترین امتیاز 10 امتیاز لحاظ شده است و طبق سنجش امتیازها اولویت­ها به ترتیب جدول زیر ارائه شده است:

جدول مراتب اولویت­دهی به نیازها

اولویت الف

از امتیاز 22 به بالا

اولویت ب

از امتیاز 19 تا 22

اولویت ج

از امتیاز 17 تا 19

اولویت د

از امتیاز 17 به پایین

نمودار شماره 4. فرایند نیازسنجی و اولویت بندی مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی

ساحت­شناسی مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی

مهم­ترین نیازهای مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی را می­توان در دو عرصه کلان مورد توجه قرار داد:

در عرصه اول، نیازهای مهدویت­پژوهی با تأکید بر علوم ادبی مورد توجه قرار می­گیرد. بر این مهم باید تأکید داشت که اگر چه عرصه­های علوم ادبی فراوانند؛[2] تأکید در این جستار بر فنون بلاغی است.

رویکرد دوم مهدویت­پژوهی ادبی را باید در عرصه­های آفرینش ادبی جست‌وجوگر بود. آفرینش­های ادبی در عرصه مهدویت را می­توان در ساحت­های شعر، نثر ادبی، ادبیات داستانی، ادبیات نمایشی، نثر ادبی و کوتاهه­نگاری­ها دنبال کرد.

نمودار شماره 5. ساحت‌شناسی مهدویت‌پژوهی با رویکرد ادبی

  1. مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی در عرصه علوم ادبی

معارف مهدویت در قالب روایات، ادعیه و زیارات از سوی ائمه به مخاطبان منتقل شده است. در این متون، شگردهای بلاغی نظیر سجع، ترصیع و موازنه، جناس، پی­آوری، واج­آرایی، باژگونگی، تقسیم، تشبیه و استعاره و امکانات ساختاری و نحوی، نظیر تقدیم، تأخیر و حذف، ذکر و ویژگی­های واژه­ها، آهنگ و موسیقی، موقعیت اجتماعی، آشنایی و بیگانگی بارها و هاله­های معنایی و ...، که همه با هماهنگ ساختن مقتضای حال پیوند یافته­اند؛ یافت می­شود و ائمه که به همه این ظرافت­ها و باریک­بینی­ها دانا و توانا بودند، در جهت انتقال پیام مهدوی از این قالب هنری استفاده کردند. در جدولی که در پی می­آید، به برخی از مهم­ترین نیازها در این زمینه اشاره شده است:

ردیف

عنوان

اولویت

کدقالب پیشنهادی

1

زیبایی­شناسی کارکرد تمثیل «خورشید و ابر» در تمثیل مهدوی روایات با تأکید بر نظریه بافت زبانی

الف

5

2

کارکردشناسی عنصر زیبایی‌شناسی «تکرار» در ادعیه و زیارات مهدوی

الف

3

3

بررسی زیباشناسی عناصر ادبی در دعای ندبه

الف

3

4

بررسی صنعت ادبی «اقتباس» در تجلی قرآن کریم در ادعیه و زیارات مهدوی

ب

5

5

کارکردها و ویژگی‌های صنعت بلاغی «تمثیل» در روایات مهدوی

ب

3

6

سنجش «توسعه‌پذیری» معنا در ادعیه و زیارات مهدوی

الف

3

7

بازنمایی ریشه و ساخت معنایی معادل فارسی واژه «مهدی» و «قائم»

الف

5

8

تبیین «لایة‌ آوایی» ادعیه و زیارات مهدوی از منظر سبک‌شناسی

الف

2

9

صور بلاغی اسلوب تأکید در ادعیه و زیارات مهدوی

ب

5

10

تحلیل زیبایی‌شناختی تصویرهای هنری (فنون بلاغی و ... ) در آیات مهدوی

ب

5

11

بررسی «لایه نحوی» ادعیه و زیارات مهدوی

ب

5

12

بررسی و تحلیل زیبایی‌شناختی توقیعات امام عصر در روزگار غیبت صغرا

الف

5

13

آسیب‌شناسی زبان‌شناختی ترجمه ادعیه و زیارات مهدوی

الف

3

14

آسیب‌شناسی زبان‌شناختی ترجمه روایات مهدوی

الف

3

15

بررسی معناشناسانه «قائم» و «مهدی» در روایات، با تأکید بر همنشینی‌ها و جانشینی‌ها

الف

3

16

تحلیل انسجام واژگانی در توقیعات صادر شده از امام عصر با رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرا

ب

5

17

مؤلفه‌ها و شاخصه‌های تصویر هنری در ادعیه و زیارات مهدوی

الف

3

18

شاخصه‌های زیبایی‌های «بیانی» در ادعیه و زیارات مهدوی

ب

5

19

شاخصه‌های زیبایی‌های «بدیعی» در ادعیه و زیارات مهدوی

ب

5

20

مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی ادعیه و زیارات مهدوی، با تأکید بر موسیقی (درون متنی و برون متنی) و عناصر «آوایی»

الف

2

21

مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی ادعیه و زیارات مهدوی، با تأکید بر ارتباط بیان و ساختار جمله با معنا

الف

2

22

مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی ادعیه و زیارات مهدوی، با تأکید بر پیوستگی و انسجام متنی

الف

2

23

تحلیل انسجام واژگانی ادعیه و زیارات مهدوی با رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرا

الف

3

24

پدیدارشناسی عوامل مؤثر و برانگیزاننده رویکرد ادبی به اندیشه مهدویت

الف

5

25

ساختار نحوی، صرفی و بلاغی ادعیه و زیارات مهدوی و تأثیر آن بر ترجمه به زبان­های دیگر

الف

5

26

نقش ترفندهای ادبی (نحوی، صرفی و بلاغی) در تأویل گرایی بی ضابطه جریان‌های انحرافی

الف

2

27

ساحت­شناسی آرایه­های بلاغی ادعیه و زیارات مهدوی

ب

6

28

ارائه نمونه­های عینی نقش ساختار نحوی، صرفی و بلاغی در فقه­الحدیث روایات مهدوی

الف

2

  1. مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی در عرصه قالب­های آفرینش ادبی

1ـ2. شعر

شگفتی‌های زبان شعر، رازناکی، گشودگی افق، دلالت‌های معنایی و تعبیرپذیری‌ آن؛ از دیرباز موضوع‌ مطالعات‌ ادبی‌ و زبـانی بـوده است. شـاعران‌ متعهد دینی، با‌ سلاح شعر و ادب بـه مـعرفی و استحكام مبانی مذهبی‌ خویش‌، همّت گماشتند و چه بسا جان در راه اعتقاد خویش نهادند. بنابراین، شعرشان در خدمت اهداف فکری‌شان قرار گرفته و از‌ جوشش‌ درونی‌ نـشأت یـافته و از صـدق عاطفه برخاسته؛ الفاظ و معانی در‌ آن، سلیس و روان و از غرابت و تـعقید، بـیگانه است.

هر مقوله شعری که صبغه دینی داشته و از آموزه‌های اسلامی متأثر باشد، در قلمرو شعر آیینی قرار می­گیرد. تنها مسئله­ای که شعر آیینی را از سایر انواع شعر مجزا می­کند، «قلمرو موضوعی» آن است. در شعر آیینی با سه قلمرو موضوعی مشخص و قابل تعریف روبه‌رو هستیم: «شعر توحیدی» (نیایش، عرفانی و سلوکی)؛ «شعر رهایی، آزادگی و تعلیمی» (اخلاقی، پندی، اجتماعی، بیداری و دفاع مقدس)‌ و در نهایت «شعر ولایی». برای شعر ولایی می­توان زیرمجموعه­هایی را در نظر گرفت که مهم­ترین آن‌ها عبارتند از: شعر نبوی، شعر علوی، شعر فاطمی، شعر عاشورایی، شعر رضوی و شعر مهدوی. منقبت و مرثیه تنها در بخشی از شعر ولایی حضور دارد و عمده شعر آیینی بر مؤلفه­های ارزشی استوار است.

آن سان که ملاحظه می‌گردد، دایره شمول شعر انتظار، چه از نظرگاه مضمون و درون‌مایه و چه از منظر قالب و شکل، همه قلمروهای شعری را شامل می‌شود. شعر انتظار، هم دورن‌مایه حماسی دارد، هم عارفانه، هم عاشقانه، هم مذهبی و هم اجتماعی و سیاسی.

از نظرگاه قالب و شکل نیز نه تنها قالب‌های کلاسیک و سنتی و قالب‌های نو (نیمایی و سپید) به وفور به کار گرفته شده‌اند؛ که نوآوری‌هایی نیز در فرم و شکل صورت پذیرفته است؛ آن‌گونه که در حوزه معنا نیز نگاه تازه و مضامین تازه را در شعر انتظار می‌توان جست‌وجو کرد.

چون ژرف بنگریم، انقلاب اسلامی برای طرح آموزه­های دینی در عرصه شعر بستر مناسبی فراهم کرد. در این زمینه باید افزود که انعکاس آموزه مهدویت در شعر پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با تمام تاریخ شعر فارسی برابر است (محدثي خراساني، 1388: ص189). قوت و غنای شعر انتظار و مهدویت عصر انقلاب را باید در مجموعه شعرهای انتظار جست‌وجوگر بود (ر.ك: امين، 1380: ص58؛ ميري، بي‌تا: ص85 و خانه شاعران و نويسندگان جوان، 1377: ص25). برخی از مهم­ترین نیازهای پژوهشی در پیوند میان شعر و آموزه مهدویت عبارتند از:

ردیف

عنوان

اولویت

کدقالب پیشنهادی

1

تبارشناسی و گونه­شناسی اشعار مهدوی در عصر حضور ائمه

الف

3

2

نقش اندیشه‌ها و حوادث تاریخی در بازتاب آموزه مهدویت در اشعار «سیدحمیری»

الف

5

3

گونه­شناسی مضمونی و محتوایی اشعار عربی مهدوی از ابتدای غیبت کبرا تا قرن یازدهم

الف

3

4

بازتاب حماسی انتظار در دیوان «ابن‌حسام خوسفی»، از شعرای روزگار تیموری

ب

5

5

تبیین جایگاه ادبی و شعری «ابن‌رومی»، از شاعران روزگار غیبت صغرا

ب

5

6

ویژگی‌شناسی اشعار انتظار و مهدویت روزگار مشروطه در ایران

ب

5

7

بررسی کاربست لقب «مهدی» در وصف شاهان در ادب فارسی از قرن ششم تا هشتم

الف

3

8

بازتاب انتظارات ناظر به مهدویت از حکومت صفویه در اشعار این روزگار

الف

3

9

نقد و بررسی کتاب «الموسوعه الشعریه المهدویه»، نگاشته «عبدالقادر علی ابوالمکارم»

الف

5

10

بررسی سیر تحول کمّی شعر مهدوی در ادب فارسی، از قرن دهم تا روزگار معاصر

الف

3

11

بررسی سیر تحول محتوایی و مضمونی شعر مهدوی در ادب فارسی، از قرن دهم تا روزگار معاصر

الف

2

12

بررسی سیر تحول کمّی شعر عربی مهدوی، از قرن هفتم تا روزگار معاصر

الف

2

13

بررسی سیر تحول محتوایی و مضمونی شعر عربی مهدوی، از قرن هشتم تا روزگار معاصر

الف

3

14

شعر انتظار و مهدویت (چیستی، مبانی، الزامات و کارکردها)

الف

3

15

سنجش کیفی تصویرهای ادبی در شعر مهدوی معاصر

الف

3

16

اثرپذیری «واژگانی» و «گزاره‌ای» شاعران فارسی‌گو از آموزه مهدویت

الف

2

17

اثرپذیری «گزارشی» و «ساختاری» شاعران فارسی­گو از آموزه مهدویت

الف

2

18

اثرپذیری «الهامی» و «تلمیحی» شاعران فارسی‌گو از آموزه مهدویت

الف

2

19

اثرپذیری «تأویلی»، «تطبیقی» و «تصویری» شاعران فارسی‌گو از آموزه مهدویت

الف

2

20

سنجش نقش انقلاب اسلامی در تغییر نگرش شاعران به آموزه مهدویت

الف

3

21

سیمای منتظر و حکمت انتظار در اشعار عرفانی امام خمینی

الف

2

22

شناسایی و اعتبارسنجی شاخص‌های شعر مطلوب در عرصه آموزه مهدویت

الف

5

23

طبقه‌بندی ساختاری گونه‌های شعر کوتاه معاصر در عرصه آموزه مهدویت

ب

5

24

وجوه گفتمانی نگاه شاعران جوان آیینی در رویکرد به آموزه مهدویت

ب

5

25

تحلیل آماری – رویکردی جایگاه آموزه مهدویت در شعرآیینی ایران در دهه شصت و هفتاد شمسي

ب

4

26

تحلیل آماری – رویکردی جایگاه آموزه مهدویت در شعر آیینی ایران در دهه هشتاد و نود شمسي

ب

4

27

الزامات و بایسته­های بازنمایی گفتمان انتظار در شعر دفاع مقدس

الف

3

28

بازتاب گفتمان انتظار در سرودهای حماسی ایران بعد از انقلاب

الف

4

29

جلوه‌های باور به مهدویت در اشعار شاعران آیینی لبنان درروزگار معاصر

الف

5

30

تحلیل سیر تطور بازتاب گفتمان انتظار در اشعار در دهه هفتاد و هشتاد شمسی

الف

5

31

نقش گفتمان انتظار بر شکل‌گیری و ارتقای ادبیات پایداری در ایران معاصر

الف

2

32

بازنمود ساحت­های تجلّی گفتمان انتظار بر شعر دفاع مقدس

الف

3

33

بازتاب آموزه انتظار در اشعار بیداری اسلامی

الف

4

34

بازتاب آموزه انتظار در اشعار دفاع از مردم فلسطین

الف

4

35

بررسی فرایند تأثیرگذاری انقلاب اسلامی بر ارتقای کیفی شعر اعتراض و انتظار

الف

3

36

ترکیب‌سازی و هم‌آوایی واژگانی در اشعار انقلاب اسلامی و آموزه مهدویت

الف

2

37

فرایندشناسی ساخت نمادهای مهدوی در رباعیات حماسی بعد از انقلاب اسلامی

الف

5

38

فضاسازی واژگانی در شعر مهدوی بعد از انقلاب

الف

5

39

بررسی تطبیقی سبک‌شناسی لایه‌ای اشعار مهدوی حمید سبزواری و طاهره صفارزاده (لایه آوایی و واژگانی)

الف

5

40

سبک­شناسی بازنمود گفتمان انتظار در اشعار شاعران معاصر افغانستان

الف

5

41

تحلیل نقش فرامتن تاریخی در سیر تطور رویکرد به گفتمان انتظار در اشعار آیینی

الف

2

42

بررسی تطبیقی ذهنیت و مضامین اشعار مهدوی شاعران ایران و افغانستان

الف

4

43

سنخ‌شناسی رویکرد به آموزه مهدویت در اشعار شاعران پایداری

الف

2

44

بررسی نوآوری‌های شاعران در پردازش نمادهای مهدوی ( با تأکید بر اشعار سلمان هراتی، نصرالله مردانی و حمید سبزواری)

الف

5

45

بررسی سبک کاربست دو عنصر «حماسه» و «عرفان» در اشعار مهدوی

الف

2

46

بررسی عنصر «مهدی­باوری» در دو ادب فارسی و عربی با تأکید بر شعر «شهریار» و «جواهری»

الف

3

47

بررسی نقش گفتمان انتظار در فرهنگ پایداری با تکیه بر اشعار شاعران عصر انقلاب اسلامی

الف

4

48

بررسی عنصر «بصیرت» و «زمانه‌آگاهی» در اشعار انتظار

الف

6

49

نمونه‌شناسی الگویی شعر ممتاز مهدوی در شاعران جوان آیینی

ب

5

50

نقد و تحلیل شعر انتظار در ادبیات معاصر بعد از انقلاب، براساس تحلیل واژه‌شناختی و کارکرد زبان‌شناختی

الف

5

51

آسیب‌شناسی شعر مهدوی در ادب فارسی در روزگار معاصر (با تأکید بر رویکرد به مقوله انتظار)

الف

3

52

آسیب‌شناسی شعر مهدوی در ادب عربی در روزگار معاصر(با تأکید بر رویکرد به مقوله انتظار)

الف

3

53

تجلی باور به انتظار و مهدویت در شعر عاشورایی معاصر

الف

3

54

بررسی و تحلیل عناصر فرهنگی، ملّی و اسطوره‌ای در شعر مهدوی انقلاب

الف

5

55

بررسی اشارات «قرآنی» در شعر مهدوی عصر انقلاب

ب

6

56

بررسی اشارات «روایی» در شعر مهدوی عصر انقلاب

ب

6

57

بررسی اشارات «کلامی» و «اعتقادی» در شعر مهدوی عصر انقلاب

ب

6

58

مطالعه و بررسی مجموعه‌های مستقل شعر مهدوی؛ مورد بررسی «سیمای مهدی موعود در آینه شعر فارسی» اثر محمدعلی مجاهدی

الف

5

59

مطالعه و بررسی مجموعه‌های مستقل شعر مهدوی؛ مورد بررسی «سیمای امام مهدی در شعر عربی» اثر دکتر محمد عبداللهی

الف

5

60

نوآوری‌های «مضمونی» و «محتوایی» سروده‌های مهدوی عصر انقلاب

الف

4

61

نوآوری‌های «شکلی» و «فرمی» سروده‌های مهدوی عصر انقلاب

الف

4

62

بررسی و تحلیل عناصر شعری (زبان، عاطفه، اندیشه، موسیقی و خیال) در شعر مهدوی عصر انقلاب

الف

3

63

بررسی تطبیقی شعر انتظار در میان شاعران عرب و پارسی‌گوی معاصر، با تأملی در میزان خلاقیت هنری

الف

2

64

تطبیق و مقایسه عنصر عاطفه در شعر مهدوی معاصر در ادب فارسی و عربي

الف

2

65

تطبیق و مقایسه عنصر اندیشه در شعر مهدوی معاصر در ادب فارسی و عربي

الف

2

66

بررسی کارکردهای اجتماعی باورداشت مهدویت در شعر انتظار معاصر

الف

5

67

تطبیق و مقایسه عناصر موسیقی (انواع موسیقی شعر) در شعر مهدوی معاصر در ادب فارسی و عربي

الف

5

68

تطبیق و مقایسه عنصر خیال در شعر مهدوی معاصر در ادب فارسی و عربي

الف

5

69

مبانی نظری شعر عارفانه در عرصه مهدویت و بررسی نمادها و عناصر آن

الف

5

70

بررسی و تحلیل نمادپردازی‌های حماسی در شعر انتظار شاعران پارسی‌گو بعد از انقلاب اسلامی

الف

3

71

تحلیل نمادهای انتظار و اعتراض و بررسی تطبیقی آن در اشعار سید حمید برقعی، جواد محمدزمانی و میلاد عرفان‌پور

الف

5

72

بررسی خوانش‌های گوناگون شاعران عرب‌زبان معاصر از غیبت مهدی موعود

الف

5

73

بررسی خوانش‌های گوناگون شاعران پارسی‌گوی معاصر از غیبت مهدی موعود

الف

5

74

نقد و بررسی وام‌گیری قرآنی و روایی در شعر انتظار امام خمینی

الف

5

75

سنجش تأثیر اندیشه فکری امام خمینی در عرصه انتظار بر اشعار وی

الف

3

76

نقد و بررسی وام‌گیری قرآنی و روایی در شعر انتظار عصر انقلاب

الف

4

77

سنخ‌شناسی رویکرد عالمان شیعی شاعر به مقوله انتظار و مهدویت در

قرن اخیر

الف

2

78

پیوندهای دوسویه «عاشورا» و «ظهور» در شعر مهدوی انقلاب اسلامی

الف

4

79

وجوه مشترک «شعر اجتماعی» و «شعر مهدوی»

الف

3

80

عناصر مشترک رویکردی در سروده‌های جهانی در عرصه منجی موعود

الف

1

81

بررسی محتوا و مضمون «غزل مهدوی» بعد از انقلاب اسلامی و تبیین سیر تحول آن

الف

5

82

بررسی محتوا و مضمون «قصیده‌های مهدوی» بعد از انقلاب اسلامی و تبیین سیر تحول آن

الف

5

83

بررسی محتوا و مضمون «رباعی‌های مهدوی» بعد از انقلاب اسلامی و تبیین سیر تحول آن

الف

5

84

بازخوانی سیر تحول «مثنوی‌سرایی» در شعر مهدوی در ایران معاصر

الف

5

85

سنخ‌شناسی رویکرد «سپیدسرایان» به آموزه مهدویت و بررسی سیر تحول سپیدسرایی مهدوی

الف

5

86

بررسی مضامین و محتوای «نوسرایان» (نیمایی) شعر مهدوی

الف

5

87

بررسی سیر تحول «دوبیتی‌سرایی» در شعر مهدوی در ایران معاصر

الف

5

88

بازنمایی سیر تاریخی تحول فرمی، قالبی و محتوایی «ترکیب‌بند» و «ترجیع‌بند» سرایی در شعر مهدوی در ادب پارسی

الف

2

89

سبک بازتاب آموزه مهدویت در سروده‌های شاعران اهل‌سنت

الف

1

90

تأثیرسنجی نقش انقلاب اسلامی ایران بر انعکاس نظام ارزش‌های مهدوی در «شعر»

الف

3

91

مقایسه تطبیقی عناصر حماسی کهن در شعر انتظار عصر انقلاب

الف

5

92

جایگاه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در ارتقای کیفی گونه «شعر مقاومت»

ب

3

93

فرایندشناسی انتقال پیام‌های مهدوی در تصویرسازی‌های ذهنی در شعر

الف

5

94

تحلیل نحوه بازنمایی سازه معنایی انتظار در شعر بعد از انقلاب و مقایسه آن با شعر قبل از آن

الف

2

95

سنخ‌شناسی تجلی «مسجد مقدس جمکران» در شعر آیینی معاصر

الف

5

96

تحلیل مسئله «اعتراض» در شعر «انتظار» از نظرگاه جامعه‌شناسی ادبیات

الف

2

97

جلوه‌های نمود آموزه مهدویت در شعر علامه سید محمد حسین فضل الله

ب

6

98

تحلیل خلاقیت­ها و امتیازات ساختار موسیقایی و عناصر آوایی قصیده­های مهدوی عصر انقلاب

ب

5

99

بررسی جایگاه «اعتراض و طلب ظهور» در شعر اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی

ب

5

100

بررسی تحلیلی نقش شعر «انتظار» و «اعتراض» در استحكام بیداری اسلامی

الف

3

101

بررسی توصیفی و تحلیلی سیمای امام مهدی در شعر دینی احمد وائلی

ب

6

102

سیر تاریخی شعر انتظار عصر انقلاب از نظرگاه جامعه‌شناختی

الف

5

103

روان‌شناسی اعتراض در شعر انتظار طاهره صفارزاده

ب

6

104

بررسی تحلیلی نقش انقلاب اسلامی در زمینه‌سازی ظهور از نظرگاه شعر انتظار

ب

3

105

ساحت­شناسی زمینه‌سازی ظهور از نظرگاه شعر انتظار عصر انقلاب

ب

6

106

سبک پردازش راهکارهای تحقق «معرفت امام» در شعر انتظار

الف

5

107

سبک پردازش راهکارهای تحقق «محبت امام» در شعر انتظار

الف

5

108

سبک پردازش راهکارهای تحقق «اطاعت امام» در شعر انتظار

الف

5

109

سبک پردازش راهکارهای تحقق «حمایت امام» در شعر انتظار

الف

5

110

بررسی و تحلیل مضامین عرفانی در شعر انتظار

ب

6

111

تمایزشناسی بازنمود انتظار در شعر شیعی و مسیحی

الف

5

112

سبک­شناسی پردازش گفتمان انتظار در شعر نو معاصر عربی

الف

5

113

بازنمایی عوامل و زمینه‌های ارتقای کیفی جایگاه انتظار در شعر

الف

4

114

بررسی ابعاد زیبایی‌شناختی شعر در گرایش مخاطب به پیام مهدوی با بررسی شعر انتظار در روزگار معاصر

الف

3

115

معیارشناسی سنجش کیفیت محتوای شعر انتظار

الف

4

116

تأثیرسنجی نقش تفکر «انجمن حجتیه» بر شعر آیینی معاصر(بررسی میدانی)

الف

3

117

بازنمایی ابعاد القای حس اضطرار به حجت در شعر اعتراض بعد از انقلاب اسلامی

الف

3

118

بررسی مفاهیم، نمادها و تلمیحات مشترک و پرکاربرد در شعر شاعران عصر انقلاب در عرصه مهدویت

ب

4

119

تبارشناسی و سبک‌شناسی ارائه مضامین مهدوی در شعر کودک

الف

5

120

آموزش مفهوم انتظار به کودکان و نوجوانان در شعر (اصول، روش‌ها و راهکارهای ارتقای آن)

الف

3

121

بررسی راهکارهای امام‌شناسی در کتاب‌های شعر کودک و نوجوان

ب

3

122

درون‌مایه شعر تعلیمی کودک و نوجوان در عرصه مهدویت

الف

3

123

گونه‌شناسی پرداخت «غیبت امام» در شعر کودک و نوجوان

ب

3

124

بررسی جلوه‌های مهدوی در شعر کودک و نوجوان در دو دهه ابتدایی بعد از انقلاب اسلامی

الف

3

125

تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر ارائه مضامین مهدوی در شعر کودک

ب

3

2ـ2. ادبیات داستانی

«داستان»، مجموعه­ای از وقایع حقیقی و غیرحقیقی است که نویسنده با بیانی زنده و آمیخته با جزئیات، مخاطب را قادر می­سازد که وقایع را به طور آنی در ذهن مجسم کند.

چند دهه اخـیر را بـه جرأت می‌توان عصر طلايیِ‌ ادبیات‌ داستانی شمرد. در این دوره، ادبیات داستانی ما از حیث شـمار نـویسندگان، شـمار آثار و تنوع آن‌ها و هم‌ به لحاظ سطح ادبی، در تاریخ ادب معاصر فارسی، بی‌نظیر است و خوش‌تر‌ آن‌که‌ بـه بالندگی و شکوفایی رو دارد و در نسل‌های‌ جوان‌تر‌ پشتوانه‌ مطمئنی پیدا کرده است.

نکته اساسی در خور یادکرد این است که ادبیات داستانی در عرصه آموزه مهدویت، نیازمند گسترش و ژرفایابی در حوزه­های «آفرینش ادبی»، «آموزش» و «نقد داستان» است. در کنار این سه عرصه، پرداختن به همه گونه‌های داستانی: رمان، داستان کوتاه و داستان کوتاه کوتاه (مینی‌مال)، ضروری می‌نماید.

طبیعی است که ادبیات داستانی در عرصه مهدویت، مي‌بايست «پیام‌محور» باشد و نویسندگان پیش از پرداختن به صورت و فرم و تکنیک، «متعهدانه» و «معتقدانه» به طرح پیام‌های مهدوی بپردازند. اهتمام به مخاطب کودک و نوجوان در عرصه ادبیات داستانی بسیار مهم می­نماید.[3]در پیوند میان ادبیات داستانی و آموزه مهدویت، می­توان به مسائلی که در پی می­آید، توجه داشت:

ردیف

عنوان

اولویت

کدقالب پیشنهادی

1

الزامات و بایسته­های هندسه معرفتی آموزه مهدویت در قالب «ادبیات داستانی»

الف

2

2

تأثیرسنجی نقش ادبیات داستانی در ارتقای کیفی معرفت امام در جامعه منتظر

الف

3

3

شیوه­شناسی ترویج انتظار اجتماعی در ادبیات داستانی

الف

3

4

زیبایی‌شناسی ادبیات داستانی در عرصه مهدویت

الف

5

5

پردازش داستانی غیبت امام (الزامات، شاخصه­ها و ‌ساحت­ها)

الف

5

6

بررسی عوامل ارتقای جایگاه آموزه مهدویت در ادبیات داستانی

الف

4

7

«جایگاه شناسی» آموزه منجی موعود در ادبیات داستانی در جهان

الف

1

8

«گونه‌شناسی» بازآفرینی مضامین مهدوی در ادبیات داستانی معاصر

ب

3

9

«روش‌شناسی» بازآفرینی مضامین مهدوی در ادبیات داستانی معاصر

الف

3

10

«کارکردشناسی» بازآفرینی مضامین مهدوی در ادبیات داستانی معاصر

الف

3

11

بازخوانی تکنیک‌های شخصیت‌پردازی نرجس خاتون در ادبیات داستانی

ب

5

12

آسیب‌شناسی رویکرد به «آخرالزمان» در ادبیات داستانی معاصر در جهان

الف

1

13

تأثیرسنجی نقش انقلاب اسلامی ایران در انعکاس نظام ارزش‌های مهدوی در «ادبیات داستانی»

ب

3

14

سنجش تحلیلی نظام ارزش‌های مهدوی منعکس شده در «ادبیات داستانی» بعد از انقلاب اسلامی ایران

الف

3

15

بررسی تحلیلی و تطبیقی ادبیات داستانی مهدوی از نظرگاه «زبان‌شناختی»

الف

2

16

بررسی تحلیلی و تطبیقی ادبیات داستانی مهدوی از نظرگاه «روان‌شناسی»

الف

2

17

بررسی تحلیلی و تطبیقی ادبیات داستانی مهدوی از نظرگاه «جامعه‌شناسی»

ب

2

18

تدوین و ارائه مدل الگویی نظام نوآوری در ادبیات داستانی مهدوی

الف

2

19

جایگاه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در ارتقای کیفی گونه «ادبیات داستانی مقاومت»

ب

3

20

دیرینه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در «ادبیات داستانی» بعد از انقلاب اسلامی

ب

3

21

تحلیل کیفی سنخ خوانش «نویسندگان داستانی» از مفهوم «انتظار» و نقش آن در سبک کاربست در ادبیات داستانی

الف

3

22

تحلیل کیفی موانع بازتاب «فرهنگ انتظار» در «ادبیات داستانی» (تبیین موانع روش‌شناختی، ساختارشناسی و جامعه‌شناختی)

الف

2

23

مقایسه و بررسی وضعیت موجود و مطلوب «ادبیات داستانی» در عرصه مهدویت از نظرگاه نویسندگان ادبیات داستانی

الف

4

24

شاخصه‌شناسی هنری ادبیات داستانی و نقش آن در انتقال پیام مهدوی به مخاطب

الف

3

25

فرایندشناسی انتقال پیام‌های مهدوی در تصویرسازی‌های ذهنی در ادبیات داستانی

الف

3

26

بررسی ظرفیت‌های روزگار غیبت صغرا در پردازش ادبی داستان

الف

5

27

بررسی ظرفیت‌های داستانی سرگذشت «جعفرکذاب» در پردازش ادبی داستان

الف

5

28

بررسی ظرفیت‌های داستانی سرگذشت «عثمان بن سعید» در پردازش ادبی داستان

الف

5

29

بررسی ظرفیت‌های داستانی سرگذشت «محمد بن عثمان» در پردازش ادبی داستان

الف

5

30

بررسی ظرفیت‌های داستانی سرگذشت «حسین بن روح نوبختی» در پردازش ادبی داستان

الف

5

31

بررسی ظرفیت‌های داستانی باورداشت آموزه مهدویت، در هشت سال دفاع مقدس

الف

3

32

بررسی ظرفیت‌های داستانی باورداشت آموزه مهدویت، در رزمندگان مدافع حرم

الف

3

33

تحلیل روایی بازنمایی آموزه مهدویت در رمان‌های منتشر شده بعد از انقلاب اسلامی

الف

4

34

تحلیل کیفی سنخ خوانش هنرمندان از مفهوم انتظار و سبک کاربست آن در رمان

الف

2

35

جایگاه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در ارتقای کیفی «رمان‌های مقاومت»

ب

2

36

سنخ‌شناسی تجلی مسجد مقدس جمکران در ادبیات داستانی معاصر

الف

5

37

بررسی ساختاری رمان «کمی دیرتر»، اثر استاد سید مهدی شجاعی

ج

6

38

الزامات و بایسته‌های شخصیت‌پردازی در ادبیات داستانی کودک و نوجوان در عرصه مهدویت

ب

5

39

گونه‌شناسی پرداخت «غیبت امام» در ادبیات داستانی کودک و نوجوان

الف

3

40

گونه‌شناسی پرداخت «زمینه‌سازی ظهور» در ادبیات داستانی

الف

2

41

تبارشناسی بازآفرینی «اسطوره سوشیانس» در ادبیات داستانی

ج

6

42

بررسی ابعاد زیبایی‌شناختی ادبیات داستانی در گرایش کودکان و نوجوانان به پیام مهدوی با بررسی ادبیات داستانی کودک و نوجوان در عرصه مهدویت

الف

3

43

اصول و روش‌های آموزش مفهوم انتظار به کودکان و راهکارهای ارتقای آن در ادبیات داستانی کودک و نوجوان

الف

3

44

تأثیرسنجی نقش داستان بر درک فرایافت‌های دینی در عرصه مهدویت در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی

الف

2

45

شاخص‌شناسی سنجش کیفیت محتوای ادبیات داستانی در عرصه مهدویت

الف

3

46

تأثیرسنجی نقش تفکر «انجمن حجتیه» بر ادبیات داستانی در ایران معاصر

الف

3

47

تأثیرسنجی نقش قصه­گویی در فرایند تحقق تربیت منتظرانه کودکان

الف

3

48

شگردشناسی داستانی طرح مسئله «رجعت»

ب

3

49

آسیب­شناسی طرح مسئله­انتظار در ادبیات داستانی کودک

الف

5

50

ظرفیت­شناسی روزگار کودکی امام زمان در آفرینش­های ادبی در عرصه داستان

الف

3

51

ظرفیت­شناسی رخدادهای عصر ظهور در خلق آفرینش­های هنری در عرصه ادبیات داستانی

الف

5

52

راهکارشناسی انتقال پیام­های مهدوی با زبان غیرمستقیم در ادبیات داستانی

الف

2

53

بررسی جایگاه ادبیات داستانی در ترویج منجی موعود در «آیین زرتشت»

ب

3

54

بررسی نقش ادبیات داستانی در تبلیغ ظهور «مسیحا» در مسیحیت

ب

3

55

بررسی جایگاه ادبیات داستانی در ترویج منجی موعود در آیین «بودیسم»

ب

3

56

بررسی جایگاه ادبیات داستانی در ترویج منجی موعود در آیین «هندو»

ب

3

57

سنخ­شناسی رویکرد به آموزه مهدویت، در ادبیات داستانی مصطفی رحمان­دوست

ج

6

58

بررسی ساختاری نمادهای مهدوی در ادبیات داستانی پایداری

الف

5

59

تحلیل فرجام‌شناسانه گفتمان انتظار در ادبیات داستانی پایداری

ب

5

60

بررسی نوآوری‌های فرمی در داستان‌های مهدوی کودک و نوجوان

الف

3

61

رسالت­شناسی داستان‌نگاری مهدوی برای کودک و نوجوان

ب

6

62

آسیب­شناسی سنخ رویکرد به آموزه مهدویت، در ادبیات داستانی کودکان منتشر شده در یک دهه اخیر

الف

3

63

سنجش و تحلیل سبک پردازش نمادهای مهدوی در داستان‌های کودک و نوجوان

ب

3

3.2. ادبیات نمایشی

«ادبیات نمایشی»، به معنای عام آن، در میان تمام اقوام بشری سابقه دارد. در ایران نیز سروده­های اوستا و مراسمی که مغان برای خواندن این سروده­ها ترتیب می­دادند، نظیر نقالی، تعزیه، تخت حوضی و سیاه­بازی، از جمله این نمایش­ها به شمارمی­روند. اما نمایش با تعریف ارسطویی آن، بنا به دلایل و عوامل مختلف، هیچ­گاه در ادبیات فارسی تا عصر مشروطه شکل نگرفت. البته این به معنای آن نیست که متون دینی و ادبی کهن فاقد ظرفیت­های نمایشی است و نمی­توان از آن­ها در عرصه نمایش بهره برد؛ بلکه برعکس، ویژگی­های داستانی مشترک برخی از داستان‌ها در روایات و قصص قرآنی و دینی و مذهبی با درام، می­تواند برای اقتباس نمایش راه را هموارتر سازد. [4]‌

میان ادبیات داستانی و ادبیات نمایشی شباهت­هایی وجود دارد؛ اما باید توجه داشت که «توصیف» در ادبیات داستانی، جای خود را به «اجرا» و «نمایش» در ادبیات نمایشی می­دهد. به عبارتی، داستان به قصد چاپ و مطالعة خواننده نگاشته می­شود و نمایشنامه در اصل برای دیده شدن (ناظرزاده كرماني، 1373: شماره 25، ص260).

با پیروزی انقلاب اسلامی، ادبیات نمایشی حیاتی تازه یافت و روح و اندیشه انقلاب در آن دمیده شد. ادبیات نمایشی در عرصه مهدویت، راوی و نمایانگر ارزش‌ها، هنجارها، باورها و آرمان‌های ناظر به انتظار و امام‌باوری است. با نگاهی وسیع‌تر، می‌توان در هر ادبیات نمایشی را که تقابل و تضاد جبهه حق و باطل، امیددهی به آینده روشن زمینه‌سازی ظهور و تبیین وظایف در قبال امام را ترسیم می‌کند، ادبیات نمایشی در عرصه گفتمان انتظار نامید. ادبیات نمایشی در عرصه مهدویت، فیلمنامه‌ها، نمایشنامه‌های تئاتر، نمایش‌های خیابانی و دیگر گونه‌های نمایشی را شامل مي‌گردد. برخی از مهم­ترین مسئله­های قابل تأمل در مهدویت‌پژوهی با رویکرد ادبیات نمایشی عبارتند از:

ردیف

عنوان

اولویت

کدقالب پیشنهادی

1

ویژگی‌شناسی ساختار مطلوب نمایشنامه در عرصه آموزه مهدویت

الف

3

2

بازتاب باورداشت آموزه مهدویت در ادبیات نمایشی عاشورایی در ایران معاصر

ب

3

3

جایگاه‌شناسی آموزه مهدویت در ادبیات نمایشی در دهه اول بعد از انقلاب

الف

3

4

جایگاه‌شناسی آموزه مهدویت در ادبیات نمایشی در دهه دوم بعد از انقلاب

الف

3

5

بازتاب فرهنگ انتظار در ادبیات نمایشی مربوط به هشت سال دفاع مقدس

ب

3

6

فرهنگ انتظار در ادبیات نمایشی مربوط به فرهنگ جهاد و استقامت

الف

3

7

مقایسه تطبیقی فیلم­نامه­های سینما و تلویزیون در عرصه آموزه مهدویت بعد از انقلاب اسلامی

الف

3

8

ویژگی‌شناسی ساختار و محتوای مطلوب نمایشنامه‌های رادیویی در عرصه مهدویت

الف

3

9

نقد و بررسی ادبیات نمایشی مهدوی در رادیو معارف

الف

5

10

سنجش ارزش ادبی نمایشنامه‌های تئاتر در عرصه مهدویت در یک دهه اخیر

ب

3

11

آسیب‌شناسی رویکرد به آموزه مهدویت در نمایشنامه‌های تلویزیونی

الف

5

12

شیوه‌های تنظیم داستان‌های مهدوی برای متون نمایشی رادیو

الف

5

13

تأثیرسنجی نقش انقلاب اسلامی ایران در انعکاس نظام ارزش‌های مهدوی در «ادبیات نمایشی»

ب

3

14

سنجش تحلیلی نظام ارزش‌های مهدوی منعکس شده در «ادبیات نمایشی» بعد از انقلاب اسلامی ایران

الف

3

15

بررسی تحلیلی و تطبیقی ادبیات نمایشی مهدوی، از نظرگاه «زبان‌شناختی»

الف

2

16

بررسی تحلیلی و تطبیقی ادبیات نمایشی مهدوی، از نظرگاه «روان‌شناسی»

الف

2

17

بررسی تحلیلی و تطبیقی ادبیات نمایشی مهدوی، از نظرگاه «جامعه‌شناسی»

الف

2

18

تدوین و ارائه مدل الگویی نظام نوآوری در عرصه ادبیات نمایشی مهدوی

الف

2

19

جایگاه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در ارتقای کیفی گونه «ادبیات نمایشی مقاومت»

الف

2

20

دیرینه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در «ادبیات نمایشی» بعد از انقلاب اسلامی

الف

4

21

تحلیل کیفی سنخ خوانش «نویسندگان ادبیات نمایشی» از مفهوم انتظار و نقش آن در سبک کاربست در ادبیات نمایشی

الف

3

22

تحلیل کیفی موانع بازتاب «فرهنگ انتظار» در «ادبیات نمایشی» (تبیین موانع روش‌شناختی، ساختارشناسی و جامعه‌شناختی)

الف

2

23

مقایسه و بررسی وضعیت موجود و مطلوب «ادبیات نمایشی» در عرصه مهدویت، از نظرگاه نویسندگان ادبیات نمایشی

ب

3

24

شاخصه‌شناسی هنری ادبیات نمایشی و نقش آن در انتقال پیام مهدوی به مخاطب

الف

3

25

فرایندشناسی انتقال «پیام‌های مهدوی» در تصویرسازی‌های ذهنی در «ادبیات نمایشی»

الف

2

26

فرایند کاربست «اضطرار به حجت» در ادبیات نمایشی «تعزیه»

الف

3

27

سنخ‌شناسی تجلی مسجد مقدس جمکران در ادبیات نمایشی معاصر

ب

5

28

بررسی عوامل و زمینه‌های ارتقای کیفی جایگاه انتظار در ادبیات نمایشی

الف

4

29

بررسی ابعاد زیبایی‌شناختی ادبیات نمایشی در گرایش مخاطب به پیام مهدوی با بررسی ادبیات نمایشی موجود در عرصه مهدویت

الف

2

30

آموزش مفهوم انتظار به کودکان و نوجوان در ادبیات نمایشی (اصول، روش‌ها و راهکارهای ارتقای آن)

الف

3

31

شاخصه­شناسی سنجش کیفی محتوای ادبیات نمايشی در عرصه مهدویت

الف

3

32

بررسی نقش ادبیات نمایشی در تبلیغ ظهور «مسیحا» در مسیحیت

ب

3

33

راهکارشناسی ارائه معارف مهدوی در زبان غیرمستقیم ادبیات نمایشی

الف

3

34

بررسی تأثیر زبان غیر مستقیم داستان انیمیشن «شاهزاده روم» بر مخاطب

ب

3

35

بررسی جایگاه ادبیات داستانی در اشغال بیت­المقدس به مثابه زمینه­سازی ظهور منجی در یهودیت

الف

3

36

بررسی جایگاه ادبیات نمایشی در ترویج منجی موعود در آیین «بودیسم»

ب

3

37

بررسی جایگاه ادبیات نمایشی در ترویج منجی موعود در آیین «هندو»

ب

3

4ـ2. ‌نثر ادبی

منظور از «نثر ادبی»، متنی است که با بهره‌گیری از واژگان زیبا و خوش‌آهنگ، ترکیب‌های بدیع و گوش‌نواز و با تناسب‌ها و هماهنگی‌های واژگان و درون‌مایه‌، با هدف ادراک و القای بهتر و مؤثرتر و ایجاد التذاذ ادبی ساخته و پرداخته می­شود. قطعه ادبی زیرمجموعه نثر ادبی و شاعرانه است؛ متنی کوتاه، پرکشش و تأثیرگذار که آن را برزخ میان شعر و نثر می‌توان دانست.

آفرینش­های نثر ادبی در عرصه مهدویت در ساحت­های شکل نوشتاری به گونه‌ نثر مرسل، [5] نثر مسجع[6] و نثر شکسته[7] ظهور می­یابد.

شاخصه­های نثر ادبی می­طلبد تا از این قالب ادبی بیش از پیش در ارائه پیام مهدوی سود جست. ساخت و پرداخت پالوده و ناب و دور از تقیدهای لفظی و معنوی و تکرار و تتبع و اضافات در «ساختار کلام» نثر ادبی و نیز تمامیت و یگانگی شکل و محتوا و به عبارتی، آشتی و آشنایی جاویدانه لفظ و معنا در «شکل» و «محتوا» نثر ادبی از مهم­ترین ظرفیت­های این قالب ادبی در انتقال پیام مهدوی است. «آهنگ» و «موسیقی» از ویژگی­های ممتاز نثر ادبی است. در نثر ادبی چهار نوع موسیقی حروف، کلمات، جملات و موسیقی کلی نوشته وجود دارد و نیز «وصف» به معنای پرداخت‌های ناب ادبی سرشار از وصف و توصیف­های زیبا با کمک تشبیه، استعاره و کنایه­های جالب و «کاربست ویژه واژگان» به معنای عدم تنافر حروف و غرابت استعمال و ابتذال از دیگر ظرفیت­های این قالب ادبی است (صورت‌گر، 1341: ص269).

نمودار شماره 6. ظرفیت­شناسی نثر ادبی در انتقال پیام مهدوی

ردیف

عنوان

اولویت

کدقالب پیشنهادی

1

بررسی عناصر شعری در نثر ادبی معاصر در عرصه آموزه مهدویت

ب

3

2

بررسی سیر تحول شکلی و محتوایی نثر ادبی در عرصه آموزه مهدویت بعد از انقلاب اسلامی

الف

3

3

بررسی و تحلیل مجموعه‌های نثر ادبی در عرصه انتظار و آموزه مهدویت

الف

3

4

بازتاب گفتمان انتظار در نثرادبی دفاع مقدس

الف

3

5

جایگاه فرهنگ انتظار و اعتراض در قطعات ادبی اجتماعی در ایران معاصر

ب

3

6

بررسی و تحلیل نثر ادبی عارفانه (شطحیّات) در عرصه انتظار و آموزه مهدویت

ب

3

7

بررسی و تحلیل کارکردشناسانه نثر ادبی (قطعه ادبی) در عرصه آموزه مهدویت

الف

3

8

بررسی و تحلیل قطعات ادبی در توصیف یادهای مهدوی (ایام و مناسبت‌های مهدوی)

ب

6

9

بازتاب فرهنگ انتظار در قطعات ادبی عاشورایی در ایران معاصر

الف

5

10

سنجش تحلیلی نظام ارزش‌های مهدوی منعکس شده در «نثر ادبی» عصر انقلاب

الف

3

11

بررسی تحلیلی و تطبیقی نثر ادبی مهدوی، از نظرگاه «زبان‌شناختی»

ب

3

12

بررسی تحلیلی و تطبیقی نثر ادبی مهدوی، از نظرگاه «روان‌شناسی»

ب

3

13

بررسی تحلیلی و تطبیقی نثر ادبی مهدوی، از نظرگاه «جامعه‌شناسی»

ب

3

14

تدوین و ارائه مدل الگویی نظام نوآوری در عرصه نثر ادبی

الف

2

15

جایگاه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در ارتقای کیفی گونه «نثر ادبی مقاومت»

الف

2

16

دیرینه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در «نثر ادبی» بعد از انقلاب اسلامی

الف

3

17

تحلیل کیفی سنخ خوانش «نویسندگان نثر ادبی» از مفهوم انتظار و نقش آن در سبک کاربست در نثر ادبی

الف

3

18

تحلیل کیفی موانع بازتاب «فرهنگ انتظار» در «نثر ادبی» (تبیین موانع روش‌شناختی، ساختارشناسی و جامعه‌شناختی)

الف

3

19

مقایسه و بررسی وضعیت موجود و مطلوب «نثر ادبی» در عرصه مهدویت از نظرگاه نویسندگان نثر ادبی

الف

3

20

سنجش نقش ظرفیت­های هنری نثر ادبی در انتقال پیام مهدوی به مخاطب

الف

3

21

فرایندشناسی انتقال پیام‌های مهدوی در تصویرسازی‌های ذهنی در نثر ادبی

الف

3

22

سنخ‌شناسی تجلی مسجد مقدس جمکران در نثر ادبی معاصر

الف

3

23

بررسی عوامل و زمینه‌های ارتقای کیفی جایگاه انتظار در نثر ادبی

الف

3

24

بررسی ابعاد زیبایی‌شناختی نثر ادبی در گرایش مخاطب به پیام مهدوی با بررسی نثر ادبی موجود در عرصه آموزه مهدویت

الف

2

25

معیارشناسی سنجش کیفی محتوای نثر ادبی در عرصه مهدویت

الف

3

26

شناسایی و اعتبارسنجی شاخص‌های نثر ادبی مطلوب در عرصه معارف مهدویت

الف

3

5ـ2. کوتاهه‌نگاری‌ها

«کوتاه­نويسي» و «کوتاه­سرایی» در شعر فارسي سابقه­اي کهن دارد. نمونه کوتاه نويسي را در ادبيات قديم، مي­توان‌ در‌ شطحيات صوفيه و عبارات مسجع خواجه عبدالله انصاري، گلستان سعدي و ... و نمونة کوتاه­سرايي را مي­توان در رباعي­ها و دوبيتي­ها و انواع کوتاه­سروده­ها يافت. از‌ راه­هاي بسيار پيچيده و غير قابل تحليل و تعليل در زبان، که‌ تشخص کلمات و رستاخيز واژه­ها را موجب مي‌شود، فشرده کردن و ايجاز است که از قوانين خاصي تبعيت‌ نمي‌کند‌ (شفيعي كدكني، 1381: ص21). شرط بلاغت در آن اين است کـه‌ در‌ فهم معني خللي وارد نشود (شميسا، بي‌تا: ص193).

نکته­ای که در این زمینه می‌توان برکشید، این­که بخشی از ادبیات امروز ملت‌ها، شعارها، رجزها، جملات کوتاه نگاشته شده بر دیوارها، پلاکاردها و ... است. «کوتاهه‌نگاری‌ها» جملات کوتاه در هیأت شعار و رجز، دیوارنوشته‌ها، سنگر نوشته‌ها، لباس‌نوشته‌ها، تابلونوشته‌ها، مزارنوشته‌ها، تابوت‌نوشته‌ها، پیشانی‌بندنوشته‌ها و ... و در روزگار جدید، پیامک و نوشته‌های کوتاه الکترونیک را شامل می‌شود.

مختصر این­که این نوشته‌های کوتاه به سبب ایجاز و نیز عصاره و فشرده اندیشه، بیش‌ترین اطلاعات و مفاهیم را در کوتاه­ترین کلمات به مخاطب منتقل می­کند. «نظریه اطلاع» در عرصه ادبیات، بر این مهم تأکید دارد.[8]

نیز بیان آرمان، دغدغه و حساسیت فرد و جامعه بودن قابل بررسی است. این بخش از ادبیات، بیش از دیگر بخش‌ها در خطر زوال و فراموشی هستند. بخشی از این ادبیات به سبب سیال بودن و تولید روزانه (مانند پیامک)، تصویری از حساسیت‌های اجتماعی را فراروی پژوهشگران قرار می‌دهد.

گونه «کوتاهه» یا «ادبیات مجمل»، مردمی‌ترین بخش از ادبیات است و تفاوت عمده آن با گونه‌های دیگر، ناشناخته بودن پدیدآورندگان این آثار در اغلب اوقات است.

رويکرد به کوتاه نويسي و کوتاه خواني در دورة معاصر، علاوه بر دلايل ادبي، مي تواند دلايلي جامعه شناسانه داشـته بـاشد و محصول روزگار پريشان تنگ حـوصلگي، شـتاب نـاشي از زندگي مدرن و مـاشيني، گـريز از پيچيدگي و آسان پسـندي و امـوري از اين قبيل باشد (كرد بچه و ...، 1393: شماره 3، ص120).

نمودار شماره 7. ظرفیت­شناسی کوتاه­نوشته­ها در انتقال معارف مهدوی

ردیف

عنوان

اولویت

کدقالب پیشنهادی

1

تحلیل و بررسی بازتاب گفتمان انتظار در شعارهای مبارزات مردم ایران در عصر انقلاب

الف

3

2

بررسی تطبیقی گفتمان انتظار در دیوارنوشته‌های عصر انقلاب و هشت سال دفاع مقدس

الف

3

3

بازتاب باورداشت آموزه مهدویت در پیام‌های شور و سوگ عصر انقلاب

ج

6

4

بررسی تحلیلی بازتاب باورداشت آموزه مهدویت در مزارنوشته‌های شهدای هشت سال دفاع مقدس

ب

5

5

بررسی تحلیلی بازتاب باورداشت آموزه مهدویت در تابلو نوشته‌های هشت سال دفاع مقدس

ب

5

6

بررسی تحلیلی و تطبیقی کوتاهه‌نویسی‌های مهدوی، از نظرگاه «زبان‌شناختی»

الف

3

7

بررسی تحلیلی و تطبیقی کوتاهه‌نویسی‌های مهدوی، از نظرگاه «روان‌شناسی»

الف

3

8

بررسی تحلیلی و تطبیقی کوتاهه‌نویسی‌های مهدوی، از نظرگاه «جامعه‌شناسی»

الف

3

9

تبیین و تحلیل درون‌مایه‌های پیامک‌های مناسبتی در عرصه مهدویت

ب

3

10

نقش انتظار و امام‌یاوری در نیایش‌های ادبی بزرگان؛‌ مورد تأکید علامه حسن‌زاده آملی

ب

3

11

نقش کارکردگرایانه «کوتاه‌نویسی»ها در ترویج و تبلیغ معارف مهدوی

الف

3

12

سنجش تحلیلی نظام ارزش‌های مهدوی منعکس شده در «کوتاهه‌نگاری»ها بعد از انقلاب اسلامی ایران

الف

3

13

تدوین و ارائه مدل الگویی نظام نوآوری در عرصه کوتاهه‌نگاری‌های مهدوی

الف

2

14

جایگاه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در ارتقای کیفی گونه «کوتاهه‌نگاری‌های مقاومت»

الف

5

15

دیرینه‌شناسی «فرهنگ انتظار» در «کوتاهه‌نگاری»ها بعد از انقلاب اسلامی

الف

3

16

ذائقه‌شناسی مردم در عرصه مهدویت در فرهنگ عامه با تأکید بر ماشین‌نوشته‌ها

الف

3

17

فرایندشناسی انتقال پیام‌های مهدوی در تصویرسازی‌های ذهنی در کوتاهه‌نگاری‌ها

الف

3

18

بررسی عوامل و زمینه‌های ارتقای کیفی جایگاه انتظار در کوتاهه‌نگاری

الف

3

19

بررسی ابعاد زیبایی‌شناختی کوتاهه‌نگاری‌ها در گرایش مخاطب به پیام مهدوی با بررسی کوتاهه‌نگاری‌های موجود در عرصه مهدویت

الف

3

20

تحلیل بازنمود باور به مهدویت در وصیت‌نامه‌های شهدای هشت سال دفاع مقدس، از منظر نشانه‌شناسی لایه‌ای

الف

2

21

تحلیل بازنمود باور به مهدویت در سنگ‌نوشته‌های شهدای هشت سال دفاع مقدس، از منظر نشانه‌شناسی لایه­ای

الف

2

نتیجه‌گيري

در جمع­بندی مطالب پیشین چنین گمانه‌زنی مي‌شود که یکی از عوامل رویکرد حداقلی به آموزه مهدویت، عدم وقوف بر کاستی‌ها و نیازهای واقعی پژوهش در این زمینه است؛ و طبیعی است که تا کاستی‌های موجود دیده نشود، برای تعالی مطالعات، گامی برداشته نمی‌شود. ضرورت شناخت نیازهای واقعی در این زمینه، پرسش‌هایی را به میان می‌آورد: توقع ما از مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی چیست؟ مهدویت­پژوهی با رویکرد ادبی در چه وضعیتی است؟ «وضعیت موجود» این مطالعات با «وضعیت مطلوب» چه فاصله‌ای دارد؟ پیدایش وضعیت فعلی و یا فاصله بین دو وضعیت یادشده را به وسیلة کدام عامل و یا عوامل می‌توان تبیین کرد؟ محققان حوزة مطالعات دینی در پیدایش وضعیت فعلی چه نقشی دارند و مسئولیت آن‌ها در کاستن فاصله چیست؟

نگاهی گذرا به آنچه گذشت، روشن‌گر این حقیقت است که به شدت به ارزیابی و تحول علمی در رویکرد ادبی به آموزه مهدویت نيازمند هستیم. باید ضمن تبیین کلان نظام ارزشی آموزه مهدویت درصدد آسیب‌شناسی و بر طرف­کردن آسیب‌ها بود و در نهایت با ارتقای سطح کارآیی این آموزه به آفاق جدید گام نهاد.

منابع

  1. ابومحبوب، احمد (1374). کالبدشناسی نثر، تهران، نشر زیتون.

  2. امین، الهام (1380).‌ مجموعه شعر انتظار، تهران، مجتمع فرهنگی بلال.

  3. حکیمی، محمدرضا (1378).‌ ادبیات و تعهد در اسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

  4. خانه شاعران و نویسندگان جوان (1377).‌ مشتاقی و مهجوری، تهران، مجتمع فرهنگی غدیر.

  5. رستگار فسايي‌، منصور‌ (1380).‌ انواع نثر فارسي، تهران، سمت.

  6. شفيعي کدکني، محمدرضا‌ (1381).‌ موسيقي شعر، تهران، آگه.

  7. شميسا، سيروس (بي‌تا).‌ بيان و معاني، تهران، ميترا.

  8. صورت­گر، لطف­علی (1341). ‌سخن­شناسی، تهران، ‌انتشارات دانشگاه تهران.

  9. فتحی واجارگاه، ‌آقازاده محرم، و ابوالقاسمی، محمود (1388).‌ نیازسنجی برنامه­ریزی درسی مدرسه­محور، تهران، نشر بال.

  10. فتحی واجارگاه، کورش (1389). نیازسنجی پژوهشی؛‌ مسئله­یابی پژوهشی و اولویت بندی طرح‌های تحقیقاتی ویژه مدیران و کارشناسان واحدهای پژوهشی، تهران، آییژ.

  11. قبادی، ‌حسینعلی (1383).‌ بنیادهای نثر معاصر فارسی، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.

  12. قزل ایاغ، ثریا (1388).‌ ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، تهران، سمت.

  13. کردبچه، لیلا و شریفی، غلام­حسین (1393). «ایجاز و صنایع ادبی، زیربنای کاریکلماتور»، فصلنامه ادبیات پارسی معاصر، شماره3.

  14. محدثی خراسانی (1388).‌ شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن، تهران، مجتمع فرهنگی عاشورا.

  15. مکی، ابراهیم (بي‌تا)‌. شناخت عوامل نمایش، ‌تهران، سروش.

  16. میرهاشم میری (بي‌تا). ترانه­های انتظار، تهران، انتشارات برگ.

  17. ناظرزاده کرمانی، فرهاد (1373). «مطالعه تطبیقی میان نمایشنامه و داستان»، مجله هنر، شماره25.

  18. نجفي، ابوالحسن (1377).‌ «نظريه اطلاع»، نشرية کارنامه، دوره اول، شماره ١.

  19. همایی، استاد جلال‌الدین (بي‌تا). فنون بلاغت و صناعات ادبی(صنایع لفظی بدیع و اقسام شعر فارسی)، تهران، انتشارات توس.

[1] . هنری که برخی مکاتب متأخر به آن توجه داشته و اصرار ورزیده­اند، هنری است که در آن، اندیشه استدلال و حسّ مسئولیت و تعهدی در قبال مسائل انسانی و اجتماعی نباید بیان شود؛ یعنی هنر باید خود هدف باشد و مسائل انسانی و اجتماعی نباید در آن بیان شود؛ زيرا پرداختن به این مسائل به اصالت و خلوص هنر لطمه وارد می­سازد. اصطلاحاً به این نظریه «هنر برای هنر» پارناسیسم (Parnasism) می­گویند. در این زمینه (ر.ک: قبادی، بنیادهای نثر معاصر فارسی،‌ ص‌20).

[2] . «علوم ادبی»، بنابر مشهور دوازده علم را شامل می­شود: علم لغت،‌ علم اشتقاق،‌ علم صرف،‌ علم نحو،‌ علم معانی،‌ علم بیان،‌ علم انشاء،‌ علم عروض،‌ علم قافیه،‌ علم قرض الشعر،‌ علم رسم الخط و علم تاریخ ادبیات (در این زمینه ر.ک: حکیمی،‌ادبیات و تعهد در اسلام،‌ ص‌42).

[3] . در این زمینه باید افزود که ادبیات معاصر کودک و نوجوان، به شیوه­ای روشمند و رسمی، در حدود 1300 شمسي با تأثیرپذيری از ادبیات کودک و نوجوان اروپا و با پیشگامی جبّار باغچه­بان در کشورمان رواج یافت (در این زمینه ر.ک: قزل ایاغ،‌ ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن،‌ ص‌152).

[4] . یعنی برخلاف نمایشنامه­های غربی که مستقیماً برای نمایش نگارش یافته است؛‌ می­توان از بسیاری از متون ادبی و دینی با گذر از مرحلة بازنویسی و اقتباس، حذف،‌ اضافه،‌ تلفیق، جا به­جایی و یا تبدیل برای مخاطب به نمایشنامه تبدیل شود (در این زمینه ر.ک: مکی،‌ شناخت عوامل نمایش،‌ ص45).

[5] . «نثر مرسل»، نوشته‌ای است ساده و از پیرایه‌ها و آرایش‌های ادبی خالی است. در حقیقت، نثر مرسل ساده‌ترین وسیله برای بیان مقاصد نویسنده است. نخستین نوشته‌های بازمانده فارسی بعد از اسلام تا آخر قرن پنجم هجری به جز نوشته‌های فارسی خواجه عبدالله انصاری، همه به نثر مرسل است. امروزه تقریباً تمامی آثار روزنامه‌ای، مقاله‌ها و كتاب‌هاي علمی و درسی به صورت نثر مرسل است (در این زمینه ر.ک: ابومحبوب، کالبدشناسی نثر، ص‌120).

[6] . «نثر مسجع»، نوشته‌ای است که در آخر جملات آن، کلمات هماهنگ یا همان «سجع» آمده باشد. جملات در نثر مسجع آهنگین می‌باشند و در بعضی از موارد ممکن است این متون با شعر/نظم اشتباه شوند. قدیمی‌ترین نثر مسجع موجود و شناخته شده مناجات نامه و کنز السالکین خواجه عبدالله انصاری در قرن پنجم می‌باشند (در این زمینه ر.ک: همایی، فنون بلاغت و صناعات ادبی، جلد اوّل (صنایع لفظی بدیع و اقسام شعر فارسی)، ص‌136).

[7]. «نثر شكسته» نوشته‌ای است که به همان صورت محاوره‌ای که بین مردم رایج است، نوشته می‌شود. نثر شکسته یا عامیانه، در دوران معاصر به وجود آمد و کسانی چون علی اکبر دهخدا و جلال آل احمد، در بعضی از آثار خود از آن استفاده کرده‌اند (ر.ک: همان: ص‌139).

[8] . «نظريه اطلاع» را ابوالحسن نجفي در ٢٨ دي ١٣٧٠ به صورت‌ سخنراني ارائه کرده و به همت آذر بهرامي، مکتوب و در شمارة اول نشريه کارنامه چاپ شده است. نجفي در اين نظريه بيان‌ کرده‌ است که چگونه مي‌توان در اثري ادبي يا هنري يا در هر زمينة کاري ديگر توجه مخاطب را جلب کرد و بيش‌ترين اطلاعي را که انتظارش را‌ ندارد‌، به او منتقل کرد. بر اساس اين نظريه، ميزان اطلاع کلمات در ذات کلمات وجود ندارد، بلکه به عواملي چند وابسته است. نجفي ميزان انتظاري را که شنونده از‌ کلمات‌ دارد‌، در بالا بردن ميزان اطلاع‌ داده‌ شـده‌ بـه او مؤثر مي‌داند. نيز اسـتفاده از کلمـاتي که کم­تر استعمال شده­اند و متعاقبا توجه مخاطب بـه متن را‌ بالا‌ مي‌­برند. نجفي در ايـن نظريـه نيز کوتاه­نويسي‌ و اختصار‌ را از شيوه‌هاي مهم بالا بردن ميزان اطلاع مي‌داند و معتقد است که هر چه مطلبي در تعداد‌ کلمات‌ کم‌تري گنجانده و بيان بشود، ميزان اطلاع داده شدة آن بالاتر‌ خواهد بود (در این زمینه ر.ک:‌ نجفي، ابوالحسن، ١٣٧٧، «نظريه اطلاع »، نشريه کارنامه، دوره اول، ش١، ص‌18).

 

نویسنده:

امیرمحسن عرفان

 


چاپ   ایمیل