(مدت زمان لازم جهت مطالعه: 1 دقیقه)
چکیده
معتزله یکی از جریان‌های فکری- دینی است که زمینه‌ساز پدید آمدن تحول بزرگ فکری، در میان مسلمانان شد. ورود اندیشه‌های کلامی آنان در تغییر ماهیت برخی از اندیشه‌های جامعه اسلامی تأثیرگذار بوده و موضع‌گیری‌های مختلفی را به دنبال داشته است. از جمله مسائل بسیار مهم کلامی این فرقه که موضع‌گیری افراد مختلف از جمله امام هادی (ع) را در پی داشت، دیدگاه آنها درباره کلام خدا و مباحث مربوط به امامت است که به دلیل اوضاع نامناسب فرهنگی و آشفتگی آرا، مواضع امام اهمیت بسزایی پیدا کرد. این نوشتار با روش
آنچه در این مقاله در اختیار دوستان قرار می گیرد، خلاصه ای است از مهمترین أصول عقایدی معتزله که از بخش معتزله کتاب تاریخ اندیشه های کلامی در اسلام نوشته عبدالرحمن بدوی، انتخاب گردیده است که با کتاب فرق و مذاهب کلامی استاد ربانی نیز تطبیق داده شده است.
در بیان چیستی علم کلام، تعاریف متعدد و مختلفی از سوی اندیشمندان اسلامی ارائه شده است. در هر تعریف به موضوع، روش یا غایت این علم پرداخته شده است. با سیر در تعاریف، می توان به کثیر الموضوع و کثیرالروش بودن این علم پی برد. از این رو بسیاری معتقدند بهترین تعریف برای علم کلام، تعریف به هدف و غایت است. در یکی از این تعاریف آمده است «کلام، علمی است که با آن می توان عقاید دینی را از طریق اقامه دلیل و رد شبهات اثبات کرد» (ایجی، بی تا، ص۵). در این گونه تعاریف تصویری دفاعی از این علم ارائه می شود. طبق این
کسانی به ظواهر قرآن و حدیث – به ویژه حدیث – بسنده کرده آن را میزان درستی ونادرستی اندیشه ها معرفی کردند. در برابر، گروهی دیگر به عقل اعتنای بیشتری کرده،آن را ملاک اصلی در اجتهاد و اندیشیدن در منابعی چون قرآن و حدیث قرار دادند. نگاهیبه سیر اندیشه ها در دنیای اسلام نشان می دهد که در هر دو زمینه، افراط و تفریطهاییصورت گرفت و به دوری از قرآن و حدیث از یک سو و بی اعتنایی دیگران به عقل از سویدیگر منجر شد. اگر بر دو روشن اندیشیدن بالا، یعنی تکیه بر عقل یا نقل، بحث عرفان و تصوف راضمیمه کنیم، راه برای